Chozi La Heri na Assumpta K Matei

Huku ukirejelea hadithi zifuatazo, eleza namna unyanyasaji umeshughulikiwa.

15/1/2023

0 Comments

Huku ukirejelea hadithi zifuatazo, eleza namna unyanyasaji umeshughulikiwa.

(i) Tumbo lisiloshiba

Tumbo lisiloshiba

jitu lenye tumbo linakula chakula chote katika mkahawa wa Mzee Mambo bila kuwajali wateja wengine
jitu lenye tumbo linarejelea madongoporomoka na mabuldoza kubomoa vibanda vya wakazi
wanamadongoporomoka wananyanyaswa kisheria kwani hawapati haki kwa kuwapata wanasheria adimu kama haki yenyewe
wakubwa wa jiji wako tayari kuchukua ardhi ya wakazi wa madongoporomoka kwa upanuzi wa jiji bila kujali watakapohamia

(ii) Shibe inatumaliza

Shibe inatumaliza

DJ anamiliki duka kubwa la dawa ambalo mtaji wake ni bohari ya dawa za serikali
DJ anapata maji, umeme, matibabu na huduma zote za kimsingi za serikali ilhali wanainchi waliojawa na dhiki na ufukara wakizilipia
Baadhi ya viongozi kama Mzee Mambo wanapewa mishahara mikubwa na serikali kwa kufika kazini wala sio kwa kufanya kazi huku wananchi wengine wakiishi na ufukara.
Viongozi wengine hutumia rasilmali za nchi kwa manufaa yao kibinafsi badala ya kufaidi umma, kama vile Mzee Mambo kutumia vyombo vya habari kupeperusha sherehe aliyoandalia wanawe.

(iii) Mame Bakari

Mama Bakari

Sara amabakwa na janadume katili alipokuwa akirudi darasa la ziada “twisheni” na kuhimili
Wasichana wa shule wanaambulia ujauzito hufukuzwa shule kulingana na mawazo ya Sara
Sara anaona akinyanyaswa na jamaa zake, majirani na wanafunzi wenziwe kwa kutengwa kama mgonjwa wa ukoma.
Sara anawaza jinsi babake angemfukuza nyumbani kwa kuwa mjamzito akiwa angali shuleni
Majirani wa Sara walimtesa kisaikolojia kwa kumsemasema baada ya kugundua kuwa alikuwa mjamzito.

(iv) Kidege

Kidege

Mose ambaye anapinga kuchukuliwa kwa samaki wa kidimbwi cha bustani ya Ilala anajipata akibanwa na mbawa za ndege wawili wakubwa.
Samaki wa kidimbwi cha Ilala wanaliwa na ndege wakubwa.
Videge vilikuwa vikinyanyaswa na midege kiasi cha kushirikiana ili kuiangamiza.
Hii inaonyesha jinsi viongozi wanaotawala katika jamii (midege) huwanyanyasa wananchi walio chini yao (videge)
Mose anapoipa midege iliombana chakula ili imwachilie aende zake, midege hiyo inakula chakula lakini haimwachilii huru kamwe

(v) Tulipokutana tena

Tulipokutana tena

Bogoa anatenganishwa na jamaa zake anapopelekwa kwenda kuishi na Bi. Sinai
Bogoa anafanyishwa kazi nyingi na ngumu na Bi. Sinai kama vile kumenya vitunguu, kukuna nazi, kupara samaki na kutoa matumbo na kadhalika.
Bogoa ananyanyaswa na Bi. Sinai kwa kuamshwa mapema kuliko wengine ili kuchoma mandazi ya kuuza shuleni.
Bogoa ananyimwa elimu na Bi. Sinai
Bogoa ananyimwa lishe bora kwa kupewa mabaki
Bogoa ananyanyaswa kwa kuchomwa viganja vya mikono anapouguza mandazi aliyokuwa akichoma

0 Comments

“Hatuwezi kumaliza kula, kila leo tunakula”

15/1/2023

0 Comments

“Hatuwezi kumaliza kula, kila leo tunakula”

(a) Eleza muktadha wa dondoo hili. (al 4)

Mnenaji ni Mbura.
Mnenewa ni Sasa
Wakiwa nyumbani kwa mzee Mambo
Walikuwa wamehudhuria sherehe kwa Mambo bila ualishi katika siku ya kusherehekea siku ya kuingia darasa la chekechea kwa mtoto wa Mzee Mambo na mwingine kutoa vijino viwili. Wanafika shereheni kula, hata hivyo wanakula kilafi mpaka Mbura anaanza kujilaumu pamoja na mwenzake Sasa kwamba wanakula vyovyote wavipatavyo bila kuvichunguza na hata kuvila vya wenzao waliowatuangulia na watakaozaliwa.

(b) Fafanua tamathali ya usemi iliyotumika (al 2)

Istiari/Jazanda – Wanakula lakini hawawezi kumaliza kula – wanakula kila leo
na bado wanaendelea kula – kuendelea kunyakua mali ya uma
kutaja = 1
kufafanua = 1

(C) Eleza umuhimu wa mnenaji. (al 4)

Umuhimu wa Mbura

Ni mfano mzuri wa watu walafi katika jamii
Kielelezo cha ubadhirifu wa mali ya umma
Ni mfano wa watu walio na mapuuza. Wanafahamu uzembe uliopo miongoni mwa wafanyikazi wa serikali na unyakuzi wa mali ya umma, lakini hawachukui hatua mwafaka
Kielelezo cha viongozi wasio ajibika
Ni mfano wa watu wanaojitolea kulihudumia taifa lao hata kama wametengwa mbali na hawatambuliwi katika taifa lao.
Anaendeleza maudhui ya ufisadi wakiwa na Sasa wanafanya kazi moja.

(d) “Lakini nakwambia, kula kunatumaliza”. Kwa kudokeza hoja kumi, jadili ukweli wa kauli hii. (al 10)

“lakini nakwambia tena, kula kunatumaliza”.

Viongozi wa mataifa yanayoendelea kutowajibika katika kazi zao. Wanakubli bidhaa duni kurudidikwa katika mataifa yao: mchele ya basmati.
Mali ya umma kunyakuliwa. DJ anafungua duka la dawa zilizotolewa katika bohari ya serikali huku wanyonge wakiteseka.
Serikali kuwalipa watu ambao hawafanyi kazi mishahara kubwa hinyo kudhoofisha uchumi wa nchi – Mzee Mambo.
Kituo cha Televisheni ya taifa kutumika kupeperusha matangazo ya sherehe ambazo hazina umuhimu wowote katika ujenzi wa taifa.
Wananchi wengine badala ya kuchukua hatua mwafaka dhidi ya wanyakuzi, hungojea wakati wao ili nao wanyakue: Sasa na Mbura” …na sisi tuende – tusogee.
Viongozi wananyakua mali ya mabilioni kwa hila na hawajali: Mzee Mambo anaandaa sherehe kubwa kwa sababu mtoto wake wa kwanza ameingia shule ya chekechea na yule wa mwisho ameota vijino viwili.
Sasa na Mbura kula tena na tena bila kushiba
DJ anapata huduma za kimsingi kama vile maji, matibabu na kadhalika kwa vile alijuana na mzee Mambo
Magojwa ya sukari, presha, saratani, obesiti kutokana na kula
Kunyongana kwa sababu ya kula.

0 Comments

“Hili lilimtia………………..uchungu, akajiona kama aliyedhalilishwa na mwanamke.”

11/1/2023

0 Comments

MASWALI

(a) yaweke maneno haya katika muktadha wake. (al 4)
(b) Taja suala linalodokezwa katika dondoo hili. (al.1)
(c) kwa kutumia hoja kumi na tano, eleza namna suala ulilolitaja hapo juu(b) llinavyojitokeza katika Riwaya. (al.15)

MAJIBU

(a) Maelezo ya mwandishi

Anamrejea Bwana Kimbaumbau
Ni baada ya Naomi kukataa kushiriki mapenzi naye
Wote wawili walikuwa Kazini

(b) Ubabedume/Taasubi ya kiume.

(c)

Jamaa za Kangata kupinga elimu ya mabinti zake
Kimbaumbau kumdhulumu Naomi anapokataa kujihusisha kimapenzi naye
Mwimo Msubili kutotaka kukutana na mwanamke asubuhi kwa madai kuwa ni Mkosi
Lime na Mwanaheri kunajisiwa na vijana wahuni
Bwana Maya anamdhulumu mamake Sauna kwa mapigo na matusi aulizapo swali lolote lile.
kuuzwa kwa Pete kwa Fungo ili wazazi wake wapate pesa za kuwaelimisha ndugu zake watano wa kiume.
Pete anabakwa na mlevi anapolewa chakari
Mamake Zohari kuridhia kila asemalo mumewe na kushindwa kumtetea anapopata himila.
Mamake Mwengeke aliwahi kumwonya kulia kama msichana. Hii ni ishara kuwa jamii yamwona mwanamke kama mnyonge.
Mwanzi anakataa kukubali matokeo ya uchaguzi madhali anashindwa na mwanamke, Mwekevu.
Wahafidhina kuamini kwamba mtoto wa kiume ndiye pekee anayestahili kuwa mrithi wa mali ya babake
Ushindi wa Mwekevu unaonekana kama kutoheshimiwa kwa mwanaume.
Mwekevu kusingiziwa wizi wa kura anapomshinda Mwanzi.
Kutishwa, kutusiwa n ahata kutengwa kwa Mwekevu anapojitosa katika siasa zilizoaminiwa kuwa ni za wanaume
Fungo anamharibia Pete maisha anapomwoa kisha kumfukuza anapojifungua mtoto.
Fungo anamharibia Pete maisha anapomwoa kisha kumfukuza anapojifungua mtoto
Mwanamke kuonekana kama mnyonge anayestahili kulia akabiliwapo na vizingiti au changamoto maishani. Mwanaume hafai kulia.
Wanafunzi wa vyuo kufa kutokana na matumizi ya pombe haramu.
Selume kudhulumiwa na mumewe
Sauna kunyanyaswa na babake wa kambo
Kaizari kumtetea mkewe anapodhulumiwa na mama mkwe.

0 Comments

Matatizo mengi yanayowakumba wahusika wengi katika riwaya hii ni mwiba wa kujdunga. Jadili. (al 20)

8/1/2023

0 Comments

Matatizo mengi yanayowakumba wahusika wengi katika riwaya hii ni mwiba wa kujdunga. Jadili. (al 20)

Wahusika katika riwaya ya Chozi la Heri wanakumbwa na matatizo mbalimbali. Matatizo hayo ni ya kiuchumi na kijamii.
Vyanzo vya matatizo yenyewe ni tofauti, kuna yale yanasababishwa na wahusika wenyewe ilhali mengine yanaletwa na watu wengine.
Tunaweza kusema kuwa matatizo mengine ni mwiba wa kujindunga huku mengine yakiwa ya kudungwa na wengine.

Jumba moja la Ridhaa linabomolewa kwa kuwa alilijenga katika ardhi iliyotengewa ujenzi wa barabara katika mtaa wa zari. Hakuchunguza uhalali.
Terry mkewe Ridhaa anapuuza maonyo na maneno ya mumewe kuhusu mkasa ambao ungetokea hivyo anateketea alipoenda kuwasaidia watu waliokuwa wanateketea.
Ami wamwangeka anaagamia katika mkasa wa moto alipoenda kuwasaidia wastu waliokuwa wanateketea.
Walioteketea katika moto wa lori walijiigiza matatani wenyewe kwani walikuwa wameonywa kulikuwa na hatari.
Uhasama, migorogo na ukosefu wa mahitaji muhimu unaoikumba familia ya Mwimo Msubili hii ni kwa sababu ya yeye kuwaoa wake wengi.
Kufutwa kazi kwa Lunga Kangata Kiriri baada ya kutataa kukubali mahindi ya jano kuuziwa wananchi ni mwiba wa kujidunga.

Mauti yanayokumba vijana waliokuwa wakiandamana baada ya sherehe za kuapishwa kwa kiongozi mpya.
Tendo la Subira kuondoka nyumbani na kumwacha mumewe na watoto ni mwiba wa kujindunga kwa mumewe.
Pete anapokubali kuolewa na Nyangumi bila kufanya uchunguzi wa kina.
Tukio la Zohali kupata mimba na kutumbukia katika mateso mengi
Tendi la Mwangeka na Mwangemi kufanyia babu yao mzaha, kwa kuwa usiku mmoja aliamua kuwalipua viboko.
Kifo cha Lemi chatokana na mapuuzo ya Tindi ya ushauri wa mamao
Pete kujihusisha na ukware na baadaye kupata watoto wengi
Pete kujaribu kuavya mimba na baadaye alazwa hospitali
Mamake Sauna kumwacha Bwana Kero na kuolewa na Bwana Maya ambaye anamdhulumu na kumpiga na kumtusi.
Mwangeka anakubaliana na Tila kuigiza maombolezi ya Dedan Kimathi ambayo yanamfanya babake kumwadhibu kwa kutowajibika.
Kukamatwa kwa Sauna n mwajiri wake Bi. Kangara kwa kujihusisha na Biashara ya ulanguzi wa watoto.
Tuama anaathirika vibaya baada ya kupashwa tohara na kulazwa hospitalini nit endo alilolitenda kinyume na mapenzi ya baba yake.
Walevi wenza wa Shamsi ambao wanapoteza uwezo wa kuona au uhai wao kwa kubugia vileo.
Mumewe Selume anamfukuza mkewe kwa kuwa si wa kabila lake baadaye anamlea mtoto peke yake.
Mandu anapouawa katika vita akiwa ughaibuni ni mwiba kwani huenda hangepoteza maisha kama hangeenda huko mapema.
Fujo zinazosababishwa na uhafidhina baada ya uchaguzi ambapo wanapoteza uhai na mali.
Wakimbizi waliohamia katika msitu wa mamba na kupanda mimea na baadaye kufukuzwa ulikuwa mwiba kwani si halali kulima msituni.
Naomi kumwacha mumewe Lunga Kiriri na watoto na baadaye kuwatafuta baada ya kifo cha bwanake ullikuwa mwiba wa kujindunga.
Mwangeka kujiunga na kikosi cha majeshi licha ya kukatazwa na mkewe na kisha anaporudi anakuta waliangamia motoni