Mbinu za Lugha na Mbinu za Tamathali za Uandishi
SEMI.

• Semi ni fungu la maneno linalotumika kutoa maana tofauti na ile ya maneno yaliyotumika. Semi hutumika kuficha ukali wa maneno au kupamba lugha.
• Kwa jumla, kuna aina mbili za semi.

1. Nahau.
2. Misemo.

Nahau.

• Ni fungu la maneno lenye maana fiche, isiyotokana na maana ya maneno halisi yaliyotuimika katika uandishi.
• Katika ukurasa wa 2; "Wewe endelea kupiga hulu tu,lakini utakuja kuniambia "
• Katika ukurasa wa 3; "Angesema bibi huyu amebugia chumvi ya maisha ikamrishai "Alijihisi kama mpigana masumbwi aliyebwagwa na kufululizwa makonde bila mwombezi "
• Katika ukurasa wa 6; "Na kazi zenyewe si kazi, ni vibarua vya kijungujiko tu
• Katika ukurasa wa 7; "Mustakabali wa ukuaji wetu kiuchumi uligonga mwamba wakati sheria ya mkoloni ilipompa mzungu kibali cha kumiliki mashamba katika sehemu zilizotoa mazao mengi "

Mbinu za Lugha na Mbinu za Tamathali za Uandishi
TASHIHISI/UHUISHAJI.

• Hii ni mbinu ya kupatia kitu kisicho uhai sifa za kiumbe mwenye uhai, au sifa za kibinadamu.
• Katika ukurasa wa 3 tunasoma; "Alijiona akiamka asubuhi ambayo ilizaa usiku wa jana, usiku ambao ulitandaza kiza katika maisha yake " Usiku unapewa sifa za kuwa na uhai na kupewa uwezo wa kuzaa asubuhi kama mwana uk 4 tunasoma; "Familia yangu na mali yote hii kuteketea siku moja?Bila shaka hili ni zao lingine la husuda "Husuda inapewa sifa ya kibinadamu na kuwa na uwezo wa kuzaa maovu aliyotendeka.
• Katika ukurasa wa uk7 tunasoma; "...mustakabali wa ukuaji wetu kiuchumi uligonga mwamba wakati sheria ya mkoloni ilipompa mzungu kibali cha kumiliki mashamba katika sehemu zilizotoa mazao mengi. Ukengeushi wa ardhi ukatiliwa muhuri" Tunapata kuwa hapa, mashamba yanapewa sifa ya kuwa na uhai, kwani kuna sehemu zilizozaa mazao mengi. pia ardhi inaonekana ikiwa katika hali ya ukengeushi;hivyo kupewa sifa ya kuwa na uhai.
• Katika ukurasa wa 8 tunasoma; "Ardhi ya Mzee Mwimo Msumbili ikawa haitoshi kuyalelea madume yake ishirini ifiga wanywa hadi ikawa vikata, ikalimwa na kupaliliwa mpaka ikachoka " shamba hili linapewa sifa kuwa na uhai, kwani linachoka baada ya kufanyiwa kazi nyingi.
• Katika ukurasa wa 12 tunasoma; "Ridhaa hakujua alikuwa amesimama pale kwa muda gani. Miguu yake sasa ilianza kulalamika "Tunapata kufahamu kuwa miguu ya Ridhaa inalalamika.Hapa miguu imepewa sifa ya kuwa uhai na kuwa na uwezo wa kulalamika kama binadamu.Tunasoma pia; "Baada ya muda wa mvutano wa hisia na mawazo, usingizi ulimwiba " Usingizi umepewa sifa ya kibinadamu na kuwa na uwezo wa kuiba.
• Katika ukurasa wa 14 tunapata haya; "Tumo katika kambi fulani la, si kambi, mabanda hasa yaliyosongamana na kutazamana kwa jitimai na dhiki, vibanda vya mtomeo hasa " Vibanda hivi vinapewa sifa ya kibinadamu, kwa vinaweza kusongamana na pia kutazamana kwa jitimai na dhiki, kana kwamba vina macho na hisia.
• Katika ukurasa wa 15; "Naona wingu kubwa angani likitembea kwa kedi na madaha na kulifunika jua. Tukio hili linafuatwa na umeme, kasha mtutumo wa radi. Mawingu yaliyoshiba yakataka kutapika yanagooka, yanakaribiana, kupigana busu na kusababisha mwanguko wa matone mazito ya mvua;"Mawingu yanapewa sifa za kuwa na uhai kama binadamu, yanatembea kwqa kedi na nadaha. Pia mawingu haya yanashiba na kuataka kutapika. Pia yanagooka, yanakaribiana na pia Rupigana busu; hizi zote zikiwa ni sifa za kibinadamu.
• Katika ukurasa wa 19; "Tunahitaji kumpa nafasi Mwekevu. Huenda hata hatukwamulia uchumi ambao unachechemea "Uchumi unapewa sifa ya kibinadamu ya, na uwezo wa kuchechemea.
• Katika ukurasa wa 35; "Undugu na utangamano wa wakimbizi wenzake uliyahuisha maisha yake,ukayajenga upya, ukamfunza Zaidi kuhusu maisha yake, ukayajenga upya, ukamfunza Zaidi kuhusu thamani ya binadamu "Ridhaa anakumbuka jinsi maisha yake yalivyokuwa yamekosa maana lakini baadae yakahuishwa na wakimbizi wenzake, yakajengeka upya na akaelewa Zaidi kuhusu dhamani ya binadamu.
• Katika ukurasa wa 76; "Walipokuja hapa, ardhi hiyo haikuwa bikira, wakatifua udongo wakailima?" Ardhi inapewa sifa kama za binadamu za kuwa bikira, hivyo basi, mbinu ya uhuishaji kujitokeza.
• Katika ukurasa wa 143; "Kipanga sasa ameanza kuuhuisha utu wake " Mbeleni maisha yake hayakuwa na maana lakini kwa sag anayapa uhai, na hivyo yanapata maana, na utu wake unawwa kamili.
• Katika ukurasa wa 156; "Asubuhi moja mbichi ilimpata kwenye baraste kuu; nimmeamua kutamba na ulimwengu Asubuhi inapewa sifa za kuwa na uhai na kuwa mbichi au changa. Pia asubuhi hii inampata kwenye baraste kana kwamba inatembea.

Mbinu za Lugha na Mbinu za Tamathali za Uandishi

• Tamathali za uandishi ni matumizi ya kwa narrina fulani ili kuifanya lugha iwe ya kuvutia na kuifanya kazi ya Sanaa iwe ya kupendeza. 
• Mbinu hizi za uandishi zimegawika katika makundi mawili makuu: Mbinu Fani za lugha.
• Mbinu za Sanaa ,Mbinu za lugha Huu ni uteuzi wa maneno ili kuifanya lugha iwe ya kupendeza na kuvutia. Pia hujulikana kama mapambo ya lugha 
• Mbinu za Sanaa Huu ni ubunifu wa kisanaa unaojitokeza baada ya kusoma kazi ya fasihi au kusikiliza masimulizi. Mifano ya mbinu za lugha katika riwaya hii .

JAZANDA.

• Hii ni mbinu ya kulinganisha vitu viwili moja kwa moja bila kutumia viunganishi.
• Katika ukurasa wa 4 tunasoma; "Mwangekaalisema Ridhaa kupitia kwa sauti ya mawazoni mwake, kumbe wewe ni sawa na yule Mwangeka wa kihistoria ambaye kivuli chake kikitembea siku zote mbele yake, ambaye mwili wake ulikuwa kaka tu, roho yenyewe iliishi nje ya kaka hill kwa kutotaka kudhibi tiwa?Umewezaje kunusurika? Kumbe wadhifa waliokupa wa 122 kwenda u umisha Amani katika mashirika ya kati umetokea kuwa wongovu wako?" Hapa, Ridhaa anamlinganisha Mwangeka wa kisasa na yule Mwangeka wa kihistoria.
• Katika ukurasa wa 6 tunasoma; "Basi niambie, baba, unatumia mantiki gani kusema kuwa Sisi si watoto wa miaka hamsini? Je, miaka hamsini ya uhuru imetukuza kiuchumi au tumebaki kuwa wategemezi wa hao hao ambao walitupa uhuru?" Hapa kuna ulinganishi kati ya miaka hamsini ya uhuru wa taifa, na miaka hamsini ya kuzaliwa kwa hawa watu ambao bado hawajajikomboa kutokana na ule ukolonio mambo leo.
• Katika ukurasa wa 8 tunasoma; "Ardhi ya mzee Mwimo Msumbili ikawa haitoshi kuyalea madume yake ishirini " Vijana wake Mzee Mwimo wanalinganishwa na madume ishirini.
• ​Katika ukurasa wa 29 tunasoma; "Nilihisi kwamba ingekuwa bora kama tungefia katika mazingira tuliyoyazoea; huenda hata tungepata wa kutuomboleza, kuliko kufia ugenini "Sasa umeanza kufikiria kama wafuasi wa nabii Musa ambao baada ya kukosa chakula huko jangwani, walimshutumu kwa kuwatoa kule Misri. Walidai kuwa huko Misri wangekula matikitimaji yao pamoja na kuwa watumwa" Hapa, msemewa anafananishwa na wale wana wa Israeli waliotamani kuwa ni heri wangekufia huko misri badala ya kupelekwa jangwani na Musa kufia huko.

Fafanua maudhui ya nafasi ya vijana katika jamii 
Wana(jinsia zote) Ni wasomi vijana kama Tila, Umu na Mwaliko walikuwa wenye bidii masomoni. Walanguzi wa dawa za kulevya  Dick alikuwa akilangua za kulevya kwa muda wa miaka kumi. Wenye Umu na Dick walikuwa na bidii katika masomo yao. Wajinga vijana wengine wa kike walikubali kukeketwa. Wengine waliiaga dunia na wengine kulazwa zahanatini. Waraibu wa dawa za kulevya- Dick anasema kuwa alikuwa akitumia dowa hizi ili kujirahisishia kazi yoke ya kulangua.
​Wapenda fujo vijana ndio waliotumiwa na wanasiasa kuute-1 F keleza uovu wa mauaji na kuyaharibu mali ya wenzao. Katili kuna vijana waliowabaka mabinti zake Kaizari na kumuumiza mke wake. Wasio na huruma vijana wengine walikuwa wakiwaua wenzao bila huruma. Wasio na msimamo dhabiti- vijana wengine wakipotoshwa na wanasiasa bila kuwaza na kuwazua.

Jadili maudhui ya nafasi ya mwanamke katika jamii 
Mwanamke amesawiriwa kwa namna mbalimbali: Mwanamke ni Msomi Tila alikuwa akimudu masuala ya sheria. Hakuna aliyethubutu kuuchangia mijadala kwani katika masuala ya sheria Tila alikuwa ameyamudu kweli kweli. Selume- Ridhaa alimfariji na kumwomba asilie kwani mwana wake yu hai tena ana kisomo na amehitimu kama mkunga, anaweza kujitegemea. Umulkheri pia alisoma na kuhitimu vizuri.
Mwanomke ni Mjinga Tuama alikuwa amejipata katika hali mbaya kwa kukubai kupashwa tohara. Alibahatika kwa kuwa hakuiaga dunia kama wenzake. Tuama anaitetea mila hii ya upashaji tohara kwa wanawake eti haijapitwa na wakati kwani bila tohara mwanamke hubakia kuwa mtoto. Huu ni ujinga na upumbavu. Mwanamke ni mwenye bidii- tunaelezwa kuwa Umulkheri alikuwa nyuma yake Dick akiwa amepiga foleni. Anasafiri ng’ambo kwa shahada yake ya uhandisi katika masuala ya kilimo. Umu, baada ya kuchukuliwa na Mwangeka na Apondi alifanya bidii masomoni na kufuzu vyema katika mitihani yake. Mwanamke ni mwenye tamaa ya mali Naomi hakuwekwa na mazingira haya mapya(Mlima wa Simba). Asubuhi moja alimtumia Lunga ujumbe na kumtaarifu kuwa ameondoka; akatambe na ulimwengu na huenda akaambulia cha kumsaidia Lunga kuikimu familia.
Akawaacha Lunga na wanawe. Mwanamke ni mwenye huruma- Apondi na Neema walijitwika jukumu la kuwalea wana ambao si wao kwa upendo na imani. Mwanamke ni katili muuaji- Mamake Sauna aimsaidia Sauna kuavya mimba aliyokuwa amepachikwa na babake mlezi. Neema naye alikuwa ameavya mimba nyingi akiwa kwenye Chuo kikuu. Mwanamke ni mwenye majuto- Neema aikuwa mwenye kujuta kwa kupoteza nafasi ya kupanga mtoto. Mwanamke ni mwenye kujiheshimu- Zohai amewahi kupigana na majitu yaiiyokuwo yakitako kuuhujumu utu wake kwa kumnyanyasa kijinsia. Mwanamke ni mcheshi- Terry ambaye kawaida yake ni mcheshi hakunyamaza bali alimwambia Ridhaa kuwa kwake lazima kila jambo liwe na kiini.

Jadili maudhui ya ‘asasi ya ndoa’ kama yalivyoangaziwa riwayani 
Ndoa ni maafikiano rasmi baina ya mwanamume na mwanamke ili waweze kuishi pamoja kama mke na mume. Ridhaa alikuwa na mke kwa jina Terry. Walibarikiwa kuwa na watoto wafuatao: Mwangeka, Tila na marehemu Dede. Ndoa hii haikudumu kwani janga la moto iliisambaratisha aila hii na ndipo Terry, Tila, Lily na Becky wakaiaga dunia. Ridhaa akabaki mjane. Mwangeka alikuta na Lily Nyamvula katika chuo kikuu na kumwoa. Walibarikiwa na mtoto mmoja kwa jina Becky. Ndoa hii haikudumu kwani Lily na Becky waliangamia kwenye janga la moto. Baada ya ndoa ya mwanzo kusambaratika, Mwangeka alimwoa Apondi.
Walibarikiwa na mwana wa kiume kwa jina Ridhaa. Mwangemi alimwoa mwanamke kwa jina Neema.Hawakufaulu kupata mwana wao kindakindaki japo walipanga mwana wao kwa jina Mwaliko. Kangata alikuwa na mke wake kwa jina Ndarine. Walibarikiwa na wana wafuatao. Lunga Kiriri, Lucia Kiriri na Akelo Kiriri. Lucia Kiriri -Kangata — alikuwa ameolewa katika ukoo wa Waombwe ambao awali walikuwa maadui sugu wa ukoo wa Mwongezo mzima lakini kutokana na Msimamo imara wa Kangata halikusimama. Watu wa ukoo wa kina Kangata walishangaapikwo nini mwana wao akaozwa kwa watu ambao huvaa nguo nje na pia huzaa majoka ya mdimu ambayo ni machovo kupindukia. Kaizari alikuwa na mke kwa jina Subira. Walibarikiwa na mabinti wawili, Lime na Mwanaheri.
Lunga alikuwa na mke kwa jina Naomi. Walikuwa wa watatu, Umu, Dick na Mwaliko. Ndoa hii haikudumu Naomi alimwacha Lunga na kwenda muni alikokuwa shangingi kwelikweli. Pete na Fungo- tunaelezwa kuwa Pete alipoingia darasa la saba alipashwa tohara nao wajombake wakapokea posa na baadaye’ mahari kutoka kwa buda mmoja kwa una Fungo aliyemuoa kama bibi wa nne. Ndoa hii haikudumu kwani Pete alihiari kumwacha baba huyu. 

Jadili maudhui ya kifo kama yanavyoangaziwa katika Riwaya 
Kifo/mauti ni hali ya kutokwa na uhai. maneno marehemu mamake kuwa mwanamume hufumbika hisia na kuwa machozi ya mwanamume hayapaswi kuonekana hata mbele ya majabali ya maisha. Terry na wanawe walikumbana na janga hili la kifo baada ya kuchomwa wakiwa ndani ya nyumba yao. Kangata na Ndarine waliiaga dunia- mwandishi anatujuvya kuwa kwa sasa, miaka mitano imepita na Kangata na Ndarine wameipa dunia kisogo. Kiriri alikumbwa na mauti- mwandishi ametueleza kuwa Kiriri aliiaga dunia muda mfupi kutokana na kihoro cha kufilisikavna ukiwa aliokuwa ameachiwa na mkewe Annette na wanawe.
Subira alikumbana na mauti baada ya Subira kuondoka nyumbani alienda mjini Kisuka na baada ya miezi kadha mumewe alimpata kwenye chumba chake akiwa amejifia, Nduguye Mwangeka alikumbana na mauti. Mwangeka anapomkumbuka Tila anatabasamu kisha tone moto la chozi linamdondoka. Kumbukumbu ya Annatila inavuta taswira ya mnuna wake mkembe aliyefariki dunia akiwa na umri wa miaka sita wakati ile Mwangeka akiwa na umri wa miaka kumi na miwili tonna Ile ilipowafika. Baada ya Lunga kuachwa na mkewe aliiaga dunia mwandishi dhuho wa mwaka alifariki na kuwaacha watoto wake na mikononi mwa wao.
Vijana waliofyatuliwa risasi waliiaga dunia tumeelezwa walimiminiwa risasi vif uani mwao na wote wakaiaga dunia kifo cha kishujaa kwani walijitolea mhanga kupigania uhuru tatu. Kaizari alitokwa na machozi na kuwahurumia Vijana hawa waliokufa kifo walichoweza kukiepuka. Lily Nyamvula na mwanawe Becky waliiaga dunia- Mwangeka ameketi mkabala mwa kidimbwi cha kuogelea nje ya jumba lake la kifahari ambalo yeye aliliona kama makavazi ya kumtonesho donda lililosababishwo na kifo cha mke wake Lily Nyamvula, Mgonjwa mmoja aliyejifia ni kijana anayesomea shahada ya uzamili, alikuwa mwathiriwa wa pombe haramu. Wasichana waliokeketwa waliaga dunia.
Mgonjwa kwa jina Tuama alibahatika kwa kuwa hakuiaga dunia kama wenzake waliokuwa wamepashwa tohara kama yeye. Tunaeezwa kuwa miezi mitatu baadaye ami yake Mwangeka aliyeitwa Makaa alichomeka asibakie chochote alipokuwa akiwaokoa watu ambao walikuwa wakipora mafuta kutoka kwenye  lori lililokuwa lime bingiria. Mwanafunzi aongezee hoja.

"Auntie Sauna alishikwa na polisi”
Liweke dondoo hili katika muktadha wake

• Maneno haya yalisemwa na Mwaliko. Alikuwa akiwaambia Umulkheri na Dick. Tendo hili lilitukia katika mkahawa wa Majaliwa walipokutana kisadfa. Hii ni baada ya Mwaliko kumpeleka babake mlezi maeneo yale kusherehekea siku ya kuzaliwa kwake.

Fafanua sifa tatu za msemaji 
Msemaji ni mwaliko. Ana sifa zifuatazo:

• Mwenye maadii mema- Mwaiko alipoleewa na Mwangemi na Neema aliinukia kuwa ghulamu mwenye nidhamu ya hali yajuu akiwaheshimu wazazi na majirani na kuwatii wazazi.
• Mwenye shukrani- Mwaliko aliamua kumnunulia babake chakula cha mchana siku yake ya kuzaliwa kwenye hoteli ya Majaliwa
• Mwenye bidii- alifanya bidii masomoni hadi kufikia Chuo kikuu Alijisajili kwa shahada ya uzamili katika taaluma ya mawasiliano na kuhitimu. Mwaliko anafanya kazi yake kwa bidii ya mchwa. 

Tamathali 

• Kuchanganya ndimi- Auntie

Ni kwa nini Auntie Sauna alishikwa na polisi? Elezea kikamilifu 

• Baada ya Umu kupiga ripoti kwenye kituo cha polisi kuwa nduguze wanuna wamepotea, Polisi walifanya uchunguzi wao na kujua kuwa walitekwa nyara. Aliyetekeleza kitendo hiki ni kijakazi Sauna. Sauna alikuwa akimfanyia biashara Bi. Kangora. Polisi walipojua mahali alikokuwa akijificha Bi. Kangara, walishika njia hadi
• nyumbani kwake ambako waliwatia mbaroni Bu Kangara na Sauna. Walifikishwa mahakamani na kushtakiwa
• kwa kosa la ukiukaji wa haki za watoto hivyo basi wakafungwa miaka saba gerezani na kazi ngumu.

​Fafanua namna mwandishi alivyotumia mbinu ya kisengere nyuma katika riwaya 
Mwandishi huyu amefaulu sana kutumia mbinu hii. Kisengere nyuma imetumika katika mazingira yafuatayo. Ridhaa anakumbuka vijikaratasi vikienezwa vikiwatahadharisha kuwa mna gharika baada ya kutawazwa kwa  kiongozi mpya. Kisa cha namna Mzee Kedi(jirani yao) alivyomsaidia Ridhaa kupata shamba lake na kuwa ameyadhamini masomo ya wapwaze wawili kimetolewa kwa urejeshi.
​ Mijadala baina ya Ridhaa na Tila imetolewa kwa njia ya urejeshi. Kisa cha yule mwana wa mlowezi maarufu aliyemiliki mashamba ya Theluji Nyeusi katika Eneo la Kisiwa bora kimetolewa kwa urejeshi. Kisa cha yule kiongozi wa Kiimla wa kike aliyekuwa akisimuliwa katika visakale cha majirani zao no namna alivyowatumikisha wanaume kimetolewa kwa urejeshi. Kaizari anasimulia yaliyojiri baada ya kutawazwa kwa kiongozi mpya aliyekuwa mwanamke kwa njia ya kurejelea. Moyo wa Kaizari uipoanza kumsuta, alikumbuka kisa cha wafuasi wa Musa ambao baada ya kukosa chakula jangwani walimshtumu kwa kuwatoa kule  Misri.
Ridhaa anapokuwa ameketi kwenye chumba cha mapokezi katika uwanja wa kimataifa wa ndege wa Rubia, alikumbuka namna walivyorudi nyumbani baada ya kuishi katika Msitu wa Mamba kwa miezi sita. Anakumbuka pia alivyokuwa akihisi. Ridhaa anamkumbuka Tila bintiye aivyokuwa anapenda masuala yanayohusiana na sheria, haki na siasa. Mwangeka alipolitazama tabasamu la babake, alihisi kuwa sasa amezingirwa na uzio imara. Akawa anakumbuka wimbo ambao mamake alizoea kumwimbia kila mara babake alipokuwa ameenda katika safari za kikazi. Kisa cha namna Ami zake Kangata walivyokuwa wamekataa mwana wao aolewe na mtu wa ukoo mwingine kimetolewa kwa urejeshi. Kisa namna Lunga aivyostaafishwa kwa kuwa na msimamo imara kuhusiaria na sakata ya mahindi kimetolewa kwa urejeshi. 

“Lakini takuwaje historical injustice, nawe Ridhaa, hapo ulipo sicho kitovu chako?”
 Eleza muktadha wa dondoo

• Hayo ni maneno ya Ridhaa yaliyokuwa yakimpikia baada ya kumjibu Tua mawazoni. Hii ni baada ya Ridhaa kukubali maneno ya Tua ya hapo awali. Inadhihirika kuwa amekubali kuwa yeye ni mgeni, si mwenyeji.

 Eleza tamathali mbili za lugha zilizotumika kwenye dondoo hili 

• Swali balagha ..hapo ulipo sicho kitovu chako?
• Kuchanganya ndimi- historical injustice.

 Fafanua umuhimu wa msemaji wa maneno haya 

• Msemaji wa Maneno haya ni Ridhaa.
• Umuhimu wake. Ridhaa ametumiwa na mwandishi kutuonyesha na ukabila. Ridhaa ni kielelezo cha watu wasiobagua watu wengine hakujali wanakijiji wenzake ni wa ukoo gani bali yeye alitekeleza miradi ya maendeleo iii kuwafaidi wote. Ridhaa ametumiwa kuuonyesha udhalimu wa watavoa kwa hadithia namna
• majumba yake yalivobomolewa

Ni mambo gani yaliyowokumba wale ambao kitovu 

• Jibu- walichomewo nyumba zao kwa mfano Ridhaa alichomewa jumba lake la kifahari. Watu wao waliuwawa kwa mfanofamilia ya Ridhaa ilichomwa na Bwana Kedi jirani yao. Walikimbia na kutorokea msituni. Watoto wao walibakwa kwa mfano mabinti zake Kaizari walibakwa na vijana wenzao. Walitoroka kuacha makwao wakawa maskwota au wakimbizi wa ndani kwa ndani.

​Jadili mbinu zifuatazo zilivyotumika katika riwaya ya Chozi la Heri
JAZANDA.

• Tila anapomwambia babake kuwa nchi ya Wahafidnina ni watoto wa miaka hamsini inamaanisha wao bado ni wategemezi licha ya kupata uhuru uk 6
• Aidha Tila anamwambia babake wanahitaji kiongozi yeyote awe wa kike au kiume ila kama ataweza kulielekeza jahazi katika visiwa vya hazina. Jahazi kwa maana ya nchi na visiwa vya hazina ni kuimarika kiuchumi uk 40
• Baada ya kuangamizwa kwa familia ya Ridhaa anaelewa maana ya vijikaratasi vilivyokuwa vikisambazwa kuwa kutakuwa na gharika baada ya kuapishwa kwa musumbi uk12
• Lunga anatumia neno Eden kurejelea mahali pazuri pa wanyama
• Mamake Ridhaa anamwambia unyonge haukuumbiwa majimbi ila makoo yaani majimbi ni wanaume na makoo wake uk3
• Kuikolesha nundu mafuta kuonyesha kuwa mhafidhina hasaidiki kutokana na mzungu
• Mshahara wanaopewa wahafidhina unitwa mkia wa mbuzi yaani mdogo uk 44
• Ridhaa baada ya familia yake kuangamia haamini kuwa Mwangeka angerudi anasemekana ameumwa na bafe uk46
• Ridhaa anasema bila jamii kushirikiana amani waliyokuwa nayo ni ya kifaurongo tu uk 5O
• Uchafuzi uliotokea baada ya uchaguzi Ridhaa anasema vijana waliweza kuligongesha jahazi mwamba badala ya kuliongoa uk49
• Ridhaa anamwambia Mwangeka mwanya wake wa meno uliopendeza sana ndi ndoana aliyotumia kumvu lia mamake uk 48
• Ridhaa alitamani mwanawe awe na mapenzi aweze kuoa tena anasema anjua siku moja atapata hurulaini ambaye ataponya kiharusi chake.
• Aidha anasema hurulaini huyo atafungua kufuli iliyofunga moyo wake uk 111
• Selume anapolia kwa kuacha mwanawe Ridhaa anamwambîa asilie kwani ata kama samba ni mkali vipi ni mhali kumrarua mwanawe.

TASHIHISI

• UK28 Msongamano wa vibanda kwa jitimai
• Uk 24 vifua vyao vilikabiliana na risasi zilizorashiwa vifuani mwao kama marashi
• Uk 29 matumbo yalianza kudai haki
• Uk20 vitoa machozi vinafanya kazi barabara
• Uk 19 wimbi la mabadiliko kuvamia jamii
• Uk 1 5 mawingu yaliyoshiba kutaka kutapika
• Uk 46 ndege ya PANAMA inapiga pambaja sakafu
• Uk 48 kudekeza fikra
• Uk 45 Faili zake zitakapopatikana zilikojifungia
• Uk 85 kutafuta haki ilikojificha
• Uk 78 kuyambia macho yake yatoke uko yalikokuwa yamejificha
• Uk 85 baridi ya vuli ilikuwa ikimtafuna
• Uk 169 alikumbatwa na ukiwa na umaskini
•  Uk 147 maum bile yameanza kufanya kazi yake

MAJAZ1

• Nchi ya wahafidhina inamaana wasiotaka mabadiliko katika nchi hii mtu ka Tuama hataki babadiliko ya kuacha tohara kwa jinsia ya kike
• Ridhaa kwa maana ridhika mhusika huyu anaridhika na hali yake baada ya mkasa uliompata
• Shamsi ni jua la asubui linapotokea ambalo hakuna mtu ambaye huwa halioni.
• Mhusika huyu alipokuwa akija kila mtu alikuwa akijua amefika kutokana na nyimbo zake za majisifu
• Bw Tenge kwa maana ya kwenda kombo. Matendo yake ya ukware yanaonyesha kwenda kombo na ahadi ya ndoa yake
• Mwekevu Tendakazi ni mwanamke aliyeweza kuwatumikia watu kwa kuwafanyia kazi vizuri kuliko mpinzani wake
• Mwalimu Dhahabu kitu cha maana sana. Mwalimu huyu amekuwa wa muhimu sana kwa kuwasaidia watoto shuleni
• Hazina ile hali ya kuhifadhi vitu vya dhamana, Umu anampa mia mbili iliyomfanya amsaidie baadaye na kumpa makao katika upweke wake
• Mtawa Cizarina Neno mtawa lina maana ya mcha Mungu alijitolea kulea watoto waliokuwa wametupwa na wazazi wao.
• Hoteli ya majaliwa ni mahali watoto wa Lunga wote waliweza kukutanika
• Mji wa Afueni mji ambao ulikuwa mji wa kifahari wa matajiri
• Msitu wa simba ni msitu ambao maisha ya Lunga yanaharibikia na kukata kamaba
• Msitu wa heri sehemu ambayo ilikuwa na rotuba nzuri ya kulima
• Zohali hali ya kuchelewa kufanya jambo kwa sababu ya ugumu Fula ni anachelea kusema kuwa ana wazazi kwa sababu walimtesa
• Mhusika Kangata neno hili lina maana kushikilia jambo Fulani anashikilia jina lamwajiri wake ambaye ni Kiriri hadi anadhaniwa kuwa ni wa aila yake.
• Bw Kero huyu ni babake halisi wa Sauna kwa sababu ya kero zake za ulevi wanaachana na mkewe na kwenda kuolewa na Maya
• Bw Maya maana yake ni hamaki. Kitendo chake cha kulala na Sauna mwanawe na
• kumtia ujauzito kilimtia hamaki sana na kutoroka kwao
• Mji wa Tokosa ndiko alikozaliwa pete. Neno hili linamaana ya kuchemsha chakula ovyo tu. Malezi yake yalikuwa ovyo hadi kufumuzwa kwake kwa kutoshabihiana na babake
• Mhusika Neema alikionea neema kile kitoto kilichokuwa kimetupwa na kukipeleka makao ya watoto baada ya kuripoti kwa polisi

TASWIRA

• Uk 13 kubomolewa kwa nyumba ishirini katika mtaa wa Tononokeni
• Uk 109 mwangeka na mkewe wakiangalia watoto wao wakiogelea
• Uk 21 gari lilichomwa na watu wakiwa ndani
• Uk 20 vijana wanabeba mabango ya mpinzani wa Bi Mwekevu
• Tindi anavyonengua kiuno katika sherehe
• Umati wa watu wanaomchoma Lemi
• Taswira ya kaburi la Lunga Naomi anaporudi kuwatafuta wanawe

MASWALI YA BALAGHA

• Uk 17 lakini ni wangapi mnatambua hata maghulamu wanalawitiwa?
• Uk 192 kipi kilichonipa kumkimbia Lunga wangu wakati ambapo alinihitaji zaidi?
• Uk 25 Wapi kile kidume chako kijoga?
• Uk 12 Je, si mchango tosha wa mtu kuitwa ndugu hata angawa mgeni?
• Uk 40 nani kasema viongozi waliopo hawajajikuna wajipatapo?
• Uk 41 serikali haijagharamia elimu ya shule za upili kwa kugharamia karo ya shule za kutwa?
• Uk 65 kipi kinachovuta raia kuhamia nchi za ughaibuni?
• Uk 66 Mlikuwa wapi wakati huo?
• Uk 123 kwa nini akatumia kijakazi Sauna kuja kusambaratiza familia ya baba?
• Uk 78 Kwetu? Kwani mimi nina kwetu tena?
• Uk l76 Mungu wangu! Huyu si ndugu yangu mwaliko?
• Uk 18 Tangu ini mwanamke akashinda uchaguzi?
• Uk 164 Je, ikitokea kuwa nasaba yao ni watu wenye kifafa au hata wendawazimu?

KINAYA

• Ni kinaya Sauna kujifanya mzuri ilhali anawaiba watoto
• Ni kinaya Neema kupeleka mtoto kwa makazi ya watoto na mwishowe kwenda kupanga mtoto huko
• Ni kinaya Naomi kutoroka mmewe nawanawe ilhali hapo baadaye anajilaumu
• Ni kinaya nchi ambayo ¡na miaka hamsini kuonekana kama mtoto wa mika hamsini
• Ni kinaya kuwa wafrika wanakuwa wafanyikazi katika mashamba yao chini ya wakoloni
• Ni kinaya watu walioishi na Ridhaa kwa amani wanawageukia na kuchoma nyumba yake pamoja na familia yake
• Ni kinaya vijana kumbaka lime na Mwanaheri mbele ya wazazi wao
• Ni kinaya mamakwe kufukuza subira kwa kuwa hawakuwa wa jamii moja
• Ni kinaya mzee Maya kumbaka mwanawe Sauna
• Ni kinaya wazazi wa Zohali ambao ni wasomi kumtesa Zohali kwa ajili ya ujauzito
• Ni kinaya Tuama kusifu utamad uni wa tohara za kike iIhali ndio sababu ya kuwa hospitalini
• Ni kinaya watu wan chi ya Wahafidhina kumkataa kiongozi wa kike na ndiye anayewafanyia kazi
• Ni kinaya kwa pete kutaka kujia kwa kuwa na watoto watatu akiwa umri wa chini ya mia ishirini na moja

MBINU REJESHI

• UK3 Ridhaa anakumbuka mlipuko na kilio cha mkewe
• Uk 1-2 anakumbuka milio ya kereng’ende na bundi
• Uk 10 anakumbuka jinsi watoto walivyomtenga shuleni
• Uk 13 ana kumbuka majumba yake yakibomolewa
• Uk 45 anakumbuka mijadala aliyokuwa akifanya na mwanawe Tila
• Uk 187 Mwangeka anakumbuka mafunzo ya dini
• Kaizari anasimulia Ridhaa jinsi familia yake ilivyovamiwa
• Uk 96 Mwanaheri anakumbuka kwenda kwa mamake kupitia barua
• Uk 177- 178 mwangeka anakumbuka maisha yake na Mwangemi utotoni
• Kijana aliyekuwa amevaa shati ambalo lilikuwa limeandikwa Hitman anaeleza jinsi
• ambavyo aliwandanganya vikongwe kumchagua kiboko ambaye hawakumtaka

MATUMIZI YA BARUA

• Uk 72 Barua ¡liyoachisha Lunga kazi
• Uk 81 Mkewe Lunga ana mwandikia barua ya kumuaga mmewe
• UK 95 Barua hii inaandikwa na Subira kwa mmewe na wanawe Mwanaheri na Lime

TAHARUKI

• Anwani chozi la hen ¡na taharuki kwani msomaji anatakakujua nanni huyu anatokwa na chozi la heri
• Mwandishi hatuambii baada ya kufungwa kwa Sauna na Kangara kama walibadilika
• Kuna taharuki kama Zohali aliwahai kuelezea kama alikuwa na wazazi
• Kuna taharuki kama Tuama aliweza kuamini umuhimu wa kutopaswa tohara kwa jinsia ya kike
• Kuna taharuki chandachema kama aliwahi kujiwa na wazazi wake
• Kuna taharuki kama wana wa Naomi waliwahi mkukutana naye
• Kuna taharuki kama ya wenzake Umu katika shule ya Tangamano waliweza kufaulu katika masomo
• Kuna taharuki kama Ridhaa aliweza kuoa
• Kuna taharuki kama Mwangemi na Neema walifanikiwa kumzaa mwanao
• Kuna taharuki kama Buda aliyekuwa amemwajiri Dick aliwahi kutiwa mbaroni

SADFA

• Inasadifiana kuwa wakati Selume anapotaka kiacha kazi katika hospitali ya umma ndio Ridhaa anama liza kujenga hospitali ya mwanzo mpya
• Siku ya kuzaliwa kwa Umu inasadifiana nay a Mwangemi
• Inasadifiana wakati Neema akienda ofisini ana kiona kitoto kilichokuwa kimetupwa
• Umu na Dick wanakitana kisadfa katika uwanja wa ndege
• Ni sadfa Mwaliko kupangwa na binamuye mwangeka aliyempanga nduguye
• Inasadifu kuwa Dick alipokuwa akiwaza juu ya nduguye Umu alikuwa nyuma yake
• Kukutana kwa wana wa Lunga katika hoteli ya Majaliwa ni sadfa
• Ni sadfa kuwa Umu anapowaza sana juu ya maisha yake wenzake wana matatizo kumliko

Jadili sifa za wahusika wafuato na umuhimu wao;
Ridhaa

• Ni mumewe Terry. Babake Mwangeka Tila na Kim
• Mwenye bidii  ni daktari ambaye alifanya kazi kwa uadilifu
• Msomi amesomea udaktari
• Mwenye uhusiano mwema anakula pamoja na majirani
• Mshirikína anahusisha milio ya bundi jambo mbaya kutokea
• Mwenye mapenzi anawapenda wanawe sana
• Mkarimu anasaidia jamii kwa kujenga hospitali
• Amepevuka anasema iwapo hakutakuwa na njia madhubuti ya kusuluhisha migogoro
• kunaweza shuka shida tena
• Mvumilivu navumilia kuona mabaki ya kuteketezwa kwa familia yake

TERRY

• Mcheshi mwandishi anasema hanyamazi kwa ucheshi wake
• Mfariji alikuwa anamfariji Mwangeka kwa nyimbo zake za kidini

MWEKEVU

• Amezinduka kwa kushindania wadhifa wa kisiasa na mwanamume
• Nijasiri haogopi kusemwa kwa watu
• Ni mzalendo historia yake ya kazi ilionyesha kuwa anafanyia wananchi kazi vyema
• Mwenye maono sera zake zilipendwa na watu
• Mwenye matumaini licha ya ushindi wake kupingwa ana matumaini

MZEE KEDI.

• Ni jirani yake Terry na Ridhaa ambaye alisababisha vifo vya familia ya Ridhaa

TILA

• Mwanawe Ridhaa aliyefia katika mkasa wa moto.
• Amepevuka anajua nguvu za vijana ni kama nanga
• Amezinduka anajua kuwa bado wafidhina hawajapata uhuru
• Ni msomi anaelewa masuala ya sharia kwa kina
• Ni mzalendo anasema wanahitaji kiongozi ambaye atapeleka jahazi kwenye visiwa vya hazina

MZEE MWIMO MSUBILI.

• Huyu ni babake Ridhaa.
• Ni mtamaduni anaoa wake wengi
• Ni mkali anaogopwa sana na Mwangemi na Mwangeka
• Ni mwenye bidii kwani mtu kuilisha familia kubwa

NAOMI.

• Alikuwa mkewe Lunga na mama wa Umu, Dick na Mwaliko
• Mwenye tamaa anamuacha mmewe kwa sababu ya ukosefu wa pesa
• Mwenye dharau anadharau mmewe na kumwacha kwenda kutafuta kazi
• Mwenye bidli amefungua duka la kunukulisha karatasi karibu na chuo kikuu
• Mwenye majuto anajuta kwa nini alimwacha mmewe na watoto wake
• Mwadilifu anakataa kufanya mapenzi na mwajiri wake

LUNGA

• Alikuwa mumewe Naomi
• Mwenye mapenzi kwa mkewe na wanawe
• Mzalendo anaamua kuachishwa kazi ili watu wasipewe unga umeharibika
• Mvumilivu anavumilia hali ngumu licha ya kuwa alikuwa na kazi nzuri
• Miezi mwema analea watoto wake hadi mauko yake
• Msomi alikuwa amesomea masuala ya kilimo

UMULKHER1 (UMU)

• Mtoto wake Lunga na Naomi
• Ni msomi amefanya shahada ya uhandisi katika kilimo
• Amepevuka anaripoti kwa polisi baada ya kupotea kwa nduguye
• Ni mwenyemapenzi ya dhati kwa ndugu zake na wazazi wake wa kupanga
• Mwenye bidii anasoma kwa makini hadi anaenda chuo kikuu
• Mwenye shukrani anawashukuru wazazi wake wa kupanga
• Mwenye huruma anawahurumia ndugu zake
• Mwenye utu anaomba mamake pesa iIi amsaidie Hazina kijana wa mtaani

SAUNA

• Kijakazi aliyekuwa akiwaangalia Umu, Mwaliko na Dick
• Ni mnafiki anajifanya kuwa mtiifu ili aibe watoto
• Ni katili anajiuzisha na ulanguzi wa watoto
• Ni mtiifu anatii kila jambo alapewa na mkuu wake

HAZINA

• Huyu ni kijana ombaomba wa mitaani aliyesaidiwa na Umu
• Mwenye utu anawajibika kumsaidia Umu
• Mwenye bidii anafanya kazi katika hoteli
• Ni msomi amesomea masuala ya upishi

KAIRU

• Ni mwanafunzi katika shule ya akina Umu. Ni mwathiriwa wa uhasama wa kikabila.
• Mamake ni muuzaji wa samaki ambaye hamudu kulipa karo vizuri
• Ni mwenye mashauri anamshauri Umu kuwa yeye amebahatika na hasijisumbue na
• mawazo
• Ana uvumilivu ana vumilia kuishi maisha ya taabu na mzazi wake
• Mwenye matumaini anamini kuwa elimu ndiyo itakayomwokoa
• Ni mwenye bidii anatia bidii masomoni

MWANAHER 1

• Huyu ni mwanawe mzee Kaizari nduguye Lime
• Ni mpenda mashairi ana kipawa cha kughani mashairi
• Mwenye bidii anatia bidii masomoni
• Ni mshauri anamshauri Umu na wenzake shuleni
• Ni msomi pamoja na wenzake kama Umu na Kairu
• Ni mvumilivu anavulia kusoma licha ya uovu aliofanyiwa genge
• Mwenye matumaini kuwa elimu itaweza wasaidia

MWALIKO

• Mwanawe Naomi na Lunga
• Mwenye bidii amesoma hadi kiwango cha uzamili
• Ni msomi amefanya shahada ya uzamili ya isimu na lugha
• Ni mtiifu anawatii wazazi wake
• Mwenye shukrani anawashukuru wazazi wake wa kupanga yaani Neema na Mwangemi
• Mwenye matumaini kuwa siku moja atawaona nduguye

DICK

• Msamehevu anamsamehe mamake na Sauna
• Mwenye shukrani anawashukuru Apondi na Mwangeka
• Mwenye bîdii anafanya kazi ya teknolojia
• Mwenye mapenzi ya dhati kwa nduguze
• Amezinduka anajua hatari za ulanguzi wa dawa za kulevya

BWANA MAYA

• Baba wa kambo wa Sauna aliyemsababishia ujauzito
• Ni katili analala na mtoto wake
• Ni mpyoro anatumia lugha yenye matusi
• Mwenye taasubi ya kiume anampiga mkewe sana

MWANG EKA

• Ni mwanawe Ridhaa na Terry. Ni mmewe wa lily na hapo baadaye Apondi. Ni babake
• Becky, Don Ridhaa na baba wa kupanga wa Sophie na Umu
• Ni msomi ana shahada ya uhandisi
• Ni mlezi mwema analea familia yake vizuri
• Ana uhusiano mwema na familia yake
• Ni mzalendo anaenda mashariki ya kati kuleta amani
• Ni mwenye mashauri anamshauri Dick
• Ni mkarimu anaonyesha ukarimu kwa umu na nduguye Dick

MWANGEMI

• Ni mmewe neema na baba wa kupanga wa Mwaliko
• Ni mkarimu anaonyesha Mwaliko ukarimu kwa kumpanga
• Ni msomi ana shahada ya udaktari
• Mwenye upendo kwa mkewe na Mwaliko
• Amepevuka anamshauri mkewe kupanga mtoto
• Ni mcheshi waliishi kucheza na Mwangeka utotoni