Chozi La Heri na Assumpta K Matei

Huku ukirejelea hadithi zifuatazo, eleza namna unyanyasaji umeshughulikiwa.

15/1/2023

0 Comments

Huku ukirejelea hadithi zifuatazo, eleza namna unyanyasaji umeshughulikiwa.

(i) Tumbo lisiloshiba

Tumbo lisiloshiba

jitu lenye tumbo linakula chakula chote katika mkahawa wa Mzee Mambo bila kuwajali wateja wengine
jitu lenye tumbo linarejelea madongoporomoka na mabuldoza kubomoa vibanda vya wakazi
wanamadongoporomoka wananyanyaswa kisheria kwani hawapati haki kwa kuwapata wanasheria adimu kama haki yenyewe
wakubwa wa jiji wako tayari kuchukua ardhi ya wakazi wa madongoporomoka kwa upanuzi wa jiji bila kujali watakapohamia

(ii) Shibe inatumaliza

Shibe inatumaliza

DJ anamiliki duka kubwa la dawa ambalo mtaji wake ni bohari ya dawa za serikali
DJ anapata maji, umeme, matibabu na huduma zote za kimsingi za serikali ilhali wanainchi waliojawa na dhiki na ufukara wakizilipia
Baadhi ya viongozi kama Mzee Mambo wanapewa mishahara mikubwa na serikali kwa kufika kazini wala sio kwa kufanya kazi huku wananchi wengine wakiishi na ufukara.
Viongozi wengine hutumia rasilmali za nchi kwa manufaa yao kibinafsi badala ya kufaidi umma, kama vile Mzee Mambo kutumia vyombo vya habari kupeperusha sherehe aliyoandalia wanawe.

(iii) Mame Bakari

Mama Bakari

Sara amabakwa na janadume katili alipokuwa akirudi darasa la ziada “twisheni” na kuhimili
Wasichana wa shule wanaambulia ujauzito hufukuzwa shule kulingana na mawazo ya Sara
Sara anaona akinyanyaswa na jamaa zake, majirani na wanafunzi wenziwe kwa kutengwa kama mgonjwa wa ukoma.
Sara anawaza jinsi babake angemfukuza nyumbani kwa kuwa mjamzito akiwa angali shuleni
Majirani wa Sara walimtesa kisaikolojia kwa kumsemasema baada ya kugundua kuwa alikuwa mjamzito.

(iv) Kidege

Kidege

Mose ambaye anapinga kuchukuliwa kwa samaki wa kidimbwi cha bustani ya Ilala anajipata akibanwa na mbawa za ndege wawili wakubwa.
Samaki wa kidimbwi cha Ilala wanaliwa na ndege wakubwa.
Videge vilikuwa vikinyanyaswa na midege kiasi cha kushirikiana ili kuiangamiza.
Hii inaonyesha jinsi viongozi wanaotawala katika jamii (midege) huwanyanyasa wananchi walio chini yao (videge)
Mose anapoipa midege iliombana chakula ili imwachilie aende zake, midege hiyo inakula chakula lakini haimwachilii huru kamwe

(v) Tulipokutana tena

Tulipokutana tena

Bogoa anatenganishwa na jamaa zake anapopelekwa kwenda kuishi na Bi. Sinai
Bogoa anafanyishwa kazi nyingi na ngumu na Bi. Sinai kama vile kumenya vitunguu, kukuna nazi, kupara samaki na kutoa matumbo na kadhalika.
Bogoa ananyanyaswa na Bi. Sinai kwa kuamshwa mapema kuliko wengine ili kuchoma mandazi ya kuuza shuleni.
Bogoa ananyimwa elimu na Bi. Sinai
Bogoa ananyimwa lishe bora kwa kupewa mabaki
Bogoa ananyanyaswa kwa kuchomwa viganja vya mikono anapouguza mandazi aliyokuwa akichoma

0 Comments

“Hatuwezi kumaliza kula, kila leo tunakula”

15/1/2023

0 Comments

“Hatuwezi kumaliza kula, kila leo tunakula”

(a) Eleza muktadha wa dondoo hili. (al 4)

Mnenaji ni Mbura.
Mnenewa ni Sasa
Wakiwa nyumbani kwa mzee Mambo
Walikuwa wamehudhuria sherehe kwa Mambo bila ualishi katika siku ya kusherehekea siku ya kuingia darasa la chekechea kwa mtoto wa Mzee Mambo na mwingine kutoa vijino viwili. Wanafika shereheni kula, hata hivyo wanakula kilafi mpaka Mbura anaanza kujilaumu pamoja na mwenzake Sasa kwamba wanakula vyovyote wavipatavyo bila kuvichunguza na hata kuvila vya wenzao waliowatuangulia na watakaozaliwa.

(b) Fafanua tamathali ya usemi iliyotumika (al 2)

Istiari/Jazanda – Wanakula lakini hawawezi kumaliza kula – wanakula kila leo
na bado wanaendelea kula – kuendelea kunyakua mali ya uma
kutaja = 1
kufafanua = 1

(C) Eleza umuhimu wa mnenaji. (al 4)

Umuhimu wa Mbura

Ni mfano mzuri wa watu walafi katika jamii
Kielelezo cha ubadhirifu wa mali ya umma
Ni mfano wa watu walio na mapuuza. Wanafahamu uzembe uliopo miongoni mwa wafanyikazi wa serikali na unyakuzi wa mali ya umma, lakini hawachukui hatua mwafaka
Kielelezo cha viongozi wasio ajibika
Ni mfano wa watu wanaojitolea kulihudumia taifa lao hata kama wametengwa mbali na hawatambuliwi katika taifa lao.
Anaendeleza maudhui ya ufisadi wakiwa na Sasa wanafanya kazi moja.

(d) “Lakini nakwambia, kula kunatumaliza”. Kwa kudokeza hoja kumi, jadili ukweli wa kauli hii. (al 10)

“lakini nakwambia tena, kula kunatumaliza”.

Viongozi wa mataifa yanayoendelea kutowajibika katika kazi zao. Wanakubli bidhaa duni kurudidikwa katika mataifa yao: mchele ya basmati.
Mali ya umma kunyakuliwa. DJ anafungua duka la dawa zilizotolewa katika bohari ya serikali huku wanyonge wakiteseka.
Serikali kuwalipa watu ambao hawafanyi kazi mishahara kubwa hinyo kudhoofisha uchumi wa nchi – Mzee Mambo.
Kituo cha Televisheni ya taifa kutumika kupeperusha matangazo ya sherehe ambazo hazina umuhimu wowote katika ujenzi wa taifa.
Wananchi wengine badala ya kuchukua hatua mwafaka dhidi ya wanyakuzi, hungojea wakati wao ili nao wanyakue: Sasa na Mbura” …na sisi tuende – tusogee.
Viongozi wananyakua mali ya mabilioni kwa hila na hawajali: Mzee Mambo anaandaa sherehe kubwa kwa sababu mtoto wake wa kwanza ameingia shule ya chekechea na yule wa mwisho ameota vijino viwili.
Sasa na Mbura kula tena na tena bila kushiba
DJ anapata huduma za kimsingi kama vile maji, matibabu na kadhalika kwa vile alijuana na mzee Mambo
Magojwa ya sukari, presha, saratani, obesiti kutokana na kula
Kunyongana kwa sababu ya kula.

0 Comments

Jadili nafasi ya sehemu zifuatazo katika riwaya ya Chozi la Heri:

25/12/2022

0 Comments

Jadili nafasi ya sehemu zifuatazo katika riwaya ya Chozi la Heri:

(a) Hotuba (alama 10)

(a) Hotuba (alama 10)
Hotuba ni maelezo maalumu yanayotolewa na mtu mmoja mbele ya watu. Pia huitwa hutuba. Mwandishi wa riwaya hii ametumia hutuba kwa ustadi mkuu kupitisha ujumbe mbalimbali. Hotuba hizi ni:

1. Hotuba ya Racheal Apondi kwa maafisa waliohudhuria warsha kuhusu jukumu la vikosivya askari katika kudumisha usalama, amani na maridhiano nchini (uk 112- 113). Katika hotuba hii, Racheal Apondi anasisitiza kuwa:
Suala la usalama haliwezi tena kupuuzwa. Usalama umekuwa moja wapoyamahitajiyakibinadamu.
Anasema kuwa bila usalama, binadamu hawezi hata kushiriki katika shughuli za kuzalisha mali, hivyo hata mahitaji yake mengine ya kimsingi kama vile chakula, malazi na makazi haya wezi kukidhiwa.
Kila binadamu ana jukumu la kudumisha amani na usalama.
Wafanyakazi wa umma, hasa polisi na wanajeshi wana jukumu kubwa zaidi la kudumisha usalama na amani.
Kila mmoja wetu anastahili kuhakikisha kuwa ameepuka vitendo vya kihalifu.
Ni vyema mtu kuwaangaza wahalifu wakati wote.
Vikosi vya polisi na wanajeshi vimefunzwa maarifa ya kukabiliana na kadhia za Jinai na upelelezi. (4×1= 4)

2. Hotuba ya Lunga Kiriri- Kangata kwa walimu na wanafunzi gwarideni (uk 68-69). Hotuba hiii lisisitiza umuhimu wa kuhifadhi mazingira. Anasisitiza kuwa:
Suala la uhifadhi wa mazingira ni jukumu la kila mmoja wetu.
Misitu ilikuwa imevamiwa na viongozi wenye mate yafisi.
Baadhi ya vinara wa taasisi mbalimbali za umma wamewaacha Wanyama kama mayatima kwa kuwap okama kazi yao.
Maelfu ya maekari ya misitu yamefyekwa na kujengwa viwanda.
Badala ya mibamba kofi na miti mingine inayosafisha hewa, micha iimetwaa nafasi yake.
Wanaohusika na matendo haya wanapoulizwa hudai kuwa michaisia duiya mazingira!
Wengine wanasema kuwa misitu haina budi kukatwa ili kupanda mimea inayotoa chakula, kwani jamii lazima ijitosheleze kwa chakula.
La kuhuzunisha ni kwamba hawa hawa wanaosema hivyo ndio wanaokita majengo ya kifahari katika sehemu ambazo zinastahili kutengewa upanzi wa chakula!
Wengine wamediriki kunyakua hata madhabahu kwenye Mlima wa Nasibu ili kujenga hoteli kubwa za kitalii.
Wazee wetu hata hawana mahali pa kuchomea kafara!
Tuna kata miti bila kupanda smingine.
Hata mabustani ya maua tunashindwa kuyastawisha.
Tukiendelea kuharibu mazingira sehemu yetu itazidi kuwa jangwa. (2×1= 2)

3. Hotuba ya Umu katika hoteli ya Majaliwa siku ya key akuzaliwa.
Umu ana washuku Mwangeka na Apondi kwa kuwa wazazi wake wema.
Ana washukuru kwa kumsomesha.
Anawashukuru kwa kumsaidia Dick kujiendeleza kimasomo.
Mwangeka na Apondi wanamshukuru Umu kwa kuwapa furaha.
Apondi anamshukuru kwa kumlea mdogo wao kwa maadili bora. (2×1= 2)

4. Hotuba ya Dick katika hoteli ya Majaliwa siku ya kuzaliwakwaUmu.
Dick anamshukuru Umu kwa msaada wake na ahadi ya kumlea.
Anamkumbusha siku walipokutana katika uwanja wa ndege na ilivyokuwa muhimu kwake.
Anamshukuru Umu kwa kumwelekeza kwa wazazi wao wale.
Anawashukuru Apondi, Mwangeka na wanawe kwa ushauri wanaompa. (2×1= 2)
Mtahiniwa ataje hotuba kisha aeleze masuala muhimu yanayoibuliwa na kila moja.

(b) Uozo katika jamii (alama 10)

(b) Uozo katika jamii (alama 10)
Uozo ni hali ya kuzorota na kutozingatiwa tena kwa maadili mema katika jamii. Ni hali ambapo mila zote na desturi njema huvurugwa na wanajamii wanaofanya mambo yaliyo kinyume na hali hali si yamaisha. Mwandishi amejadili suala hili kwa undani kama ifuatavyo;
Jamii inaendeleza ubakaji. Genge la mabarobaro watano lilifululiza hadi walipokuwa maskini Lime naMwanaheri na kuwabaka mbele ya baba yao (uk 25).
Kuna ulanguzi wa dawa za kulevya. Dick alipotoroshwana Sauna alipelekwa kwa Tajiri mmoja aliyemwingiza katika kusafirisha dawa za kulevya kutoka nchi moja hadi nyingine (uk 119- 120).
Wanajamii wanaendeleza uporaji na wizi wa mali. Vijana wana wavamia watu, kuwaua na kupora katika maduka ya kihindi, kiarabu naya wa afrika wenzao.
Jamiii naendeleza ufuska/ ukahaba. Sauna aliiba Watoto na kuwapeleka kwa mama mmoja aliyewatumia kwa biashara yanipe ni kupe (uk 84).

Biashara haramu inaendelezwa. Bi. Kangara alifanya biashara ya kuwa uza Watoto na vijana- Safari yake ilipata mkondo mwingine baada ya polisi kupata fununu kuhusu njama ambazo yeye na Bi. Kangara walikuwa wakiendesha. Mabibi hawa walikuwa na mtandao ambao kazi yake ilikuwa kuwauza Watoto na vijana (uk 84).
Kuna tatizo la mimba za mapema. Vijana wana mazoea ya kukumbatia mtafaruku wa kuhisia unaowapatana mara hujipata wameambulia ujauzito kama alivyofanya Zohali (uk 98).
Baadhi ya wanajamii wanaendeleza uavyaji mimba. Sauna alijaribu awezavyo kuavya mimba na mwishowe, baada ya kushindwa, anaamua kujiua.
Kukiuka maadili ya kikazi. Fumba (mwalimu) anakiuka maadili ya kazina kujihusisha kwa mapenzi na mwanafunzi wake, Rehema, na hatimaye kumpachika ujauzito (uk 102).
Wazazi wana wabaka wana wao. Babake Sauna anafanya mapenzi na mwanawe kila apatapo nafasi, na mwishowe, Sauna anapata mimba.
Starehe na anasa kwa vijana. Vijana wa vyuo vikuu wameshindwa kutofautisha usiku na mchana. Tindi anasahau kumrejesha Lemi nyumbani kutokana na muziki (uk 121).
Wazazi wanakwepa malezi na kuwatupa wanao wakiwa wachanga. Neema anampeleka mtoto aliyemwokota kwapolisi (uk 162).
Vijana kuwaiga wazee. Mwangemi na Mwangeka walikuwa na tabia mbovu yakumuiga babu yao (uk 186).

(10×1= 10)
Mtahiniwa afafanue kwa mifano kutoka katika riwaya

0 Comments

“uuuui! Uuuui! Jamani tusaidieni! Uuuui! Uuuui! Mzee kedi usituue, sisi tu majirani! Maskini wangu!”

25/12/2022

0 Comments

“uuuui! Uuuui! Jamani tusaidieni! Uuuui! Uuuui! Mzee kedi usituue, sisi tu majirani! Maskini wangu!”

a)Elezea muktadha w dondoo hili.(Al 4)

a)Elezea muktadha w dondoo hili.(Al 4)
Ni kumbukumbu ya Ridhaa akikumbuka kilio cha mkewe terry Ridhaa akiwa nje ya jumba lake liliochomeka, na hiki ni kilio cha mkewe wakati walipoangamia kwa mkasa wa moto huo.

b) Fafanua tamathali ya usemi huu(Al 2)

b) Fafanua tamathali ya usemi huu(Al 2)
tanakali ya sauti – uuuuwi! Uuuuwi!

c) taja mambo yaliyofanyikia Ridhaa awali ya kuashiria mikasa. (Al 4)

c) taja mambo yaliyofanyikia Ridhaa awali ya kuashiria mikasa.(Al 4)

Kupepesa kwa jicho lake la kulia kwa wiki mbili mtawalia
kuanguka sebuleni mwake bila kutu cha kumfanya ajikwae
mwili wake kuwa na mavune/uchovu ilhali hakuwa ameufanyia kazi ya kudhili
jeshi la kunguru lililotua juu ya paa la maktaba yake ya nyumbani
milio ya kereng’ende na bundi usiku kucha

b) Kwa kurejelea riwaya ya chozi la heri jadili dhiki za wakimbizi.(Al 10)

Kwa kurejelea riwaya ya chozi la heri jadili dhiki za wakimbizi

Wanaoishi mabandani – kama kaizari na familia yake
Uhaba wa chakula – kaizari anang’ang’ania uji na aliyekuwa waziri wa fedha/Ridhaa anakula mizizi mwitu
Wananyeshewa – lime na mwanaheri/hawana hata tambara la kujifunika
Kutoroka bila kujua waendako – kaizari na familia yake akiwa kwenye steji
dhiki za kisaikolojia – wakimbizi kama kaizari wanashuhudia uchomaji wa mabasi abiria wakiwa ndani yake walipokuwa wanatorokea maneno yenye amani na Usalama
magari wanayosafiria yanaishiwa mafuta – kwa mfano, kaizari na familia yake inawabidi kuingia msituni
kulala msituni tena njaa – kwa mfano, familia ya kaizari katika siku ya kwanza msituni
kukosa maji safi ya kunywa – akina kaizari wanakosa maji safi ya kunywa na wanaothubutu kunywa maji machafu ya mto wa mamba wanaugua homa ya matumbo na kuishi kufariki dunia
ukosefu wa misala – wanatumia vyoo vya kupeperusha, hivyo kusababisha kuzuka kwa kipindupindu
magonjwa – homa ya matumbo kutokana na matumizi ya vyoo vya kupeperusha
vifo vya watoto vinavyotokana na ukosefu wa chakula na magonjwa/watu wengine wanakufa kutokana na kunywa maji machafu ya mto wa mamba n.k

kuchomwa kwa familia – kedi ameiteketeza familia ya Ridhaa kwa sababu Ridhaa hakuwa mwenyeji wa msitu wa heri – uk.5
Ridhaa anachomewa mihindi yake kwa sababu hakuwa mwenyeji wa msitu wa heri – uk.4
Kuonwa kama wavuruga watulivu – Ridhaa anapohamia msitu wa heri pamoja na nduguze, watoto wa huko wanawaona kama waliokuja kuvuruga utulivu wao kwa sababu ya kutokuwa wenyeji wa msitu wa heri – uk.9
Kutengwa mchezoni – Ridhaa anatengwa na wanafunzi wenzake wanapocheza shuleni mchezo wa kavuta kwa sababu ya kuwa mwanafunzi mlowezi katika msitu wa heri uk.10
Kubandikwa majina. Wanafunzi shuleni wanamwita Ridhaa ‘mfuata mvua’ kwa sababu ya kuwa mwanafunzi mlowezi – uk. 10. Pia mavyaa wake Subira anamwita Subira ‘muki’ kwa sababu Subira anatoka anatoka katika jamii ya bamwezi; jamii tofauti na yake – uk. 94
Chuki za kikabila zinawasababishia wanafunzi kumchukia Ridhaa anapofaulu katika mitihani yake. Wanamwona kama aliyeenda katika mitihani yote – uk.10
Kusingiziwa wizi. Ridhaa anasingiziwa kuiba kalamu za wanafunzi wengine kwa sababu analowea Msitu wa heri – uk.10.subira pia anasingiziwa kuiba mayai ya kuku kwa sababu ya usuli wake. Yeye ni wa jamii ya bamwezi – uk.96
Dhiki za kisaikolojia. Unyanyapaa shuleni kutoka kwa wanafunzi wenyeji wa msitu wa heri unamsababishia Ridhaa kutoroka shuleni na kulia kwa kite na shake na kuapa kutorudi shuleni – 10
Subira

0 Comments

Nimeondoka. Acha nitambe na ulimwengu, huenda nikaambulia cha kukusaidia kuikimu familia. Nasikitika kwa uchungu nitakaokusababishia wewe na wanao

13/12/2022

0 Comments

Nimeondoka. Acha nitambe na ulimwengu, huenda nikaambulia cha kukusaidia kuikimu familia. Nasikitika kwa uchungu nitakaokusababishia wewe na wanao

a) Eleza muktadha wa maneno haya. (alama 4)

Maneno ya Naomi katika simu / ujumbe wa simu
Alimwandika mumewe Lunga
Kujulisha mumewe alikuwa amewaacha yeye na watoto wao
Naomi alichoshwa na umaskini (4 x 1 = 4)

b) Kwa kutolea mifano miwili, taja tamathali ya lugha iliyotumika. (alama 3)

Nahau

Ambulia cha kutusaidia
Nitambe na ulimwengu (3 x 1 = 3)

c) Jadili machungu yaliyompata binti yake msemaji. (alama 7)

Kumpoteza babake Lunga kutokana na shinikizo la damu
kutenganishwa na wanuna. zake.
Dick na Mwaliko walitoroshwa na kijakazi Sauna.
Upweke, sebule yao iligeuka na kuwa ni kama ukumbi
Kuhangaika kutafuta ndugu zake. Alijaribu kuulizializia kutoka kwa majirani asipate wa kumwauni.
Polisi wajeuri ambao hawakuwa na imani kwake walipokosa kumsaidia kuwapata ndugu zake Dick na mwaliko.
Kuishi katika makao ya kuwasaidia watoto ombaomba yaliyosimamiwa na mama Julida
Kujipata mitaani mjini alipokutana na kundi la vijana wa mitaani wengine walikuwa na macho mekundu ya kutisha.
Kukosa umakinifu darasani kutokana sinema za kweli alizoona maishani. Kila mara mwalimu alimkumbusha kurejesha mawazo darasani.
Alipata mateso ya kisaikolojia kwa kushuhudia mawi mengi akiwa mdogo k.m. kufutwa kazi kwa Lunga na kuachwa na mama.
Kujipata katika mazingira mageni; kusomeshwa kugeni, walimu wageni, mbinu geni za kufundishia (8 x 1 = 8)

d) Eleza umuhimu wa kituo cha Benefactor. (alama 6)

Kuendeleza maudhui ya haki za watoto. Watoto ambao walikosa walezi walifadhiliwa hapa k.m. Mwaliko
Kuendeleza maudhui ya utu k.m. ufadhili wa watoto waliotekwa nyara na kuokotwa.
Umuhimu wa taasisi za kidini kufadhili wasio na bahati. Kituo hiki kilisimamiwa na watawa wa kundi la Mtakatifu Teresia.
Maudhui ya ukatili, Riziki Immaculata alitupwa kwenye jaa la takataka na mama yake.
Maudhui ya upangaji wa watoto. Neema na Mwangemi wanampanga Mwaliko kutoka kituo cha watoto cha Benefactor
Malezi. Neema na Mwangemi wangemuumba Mwaliko kihulka kutokana na malezi yao.
Umuhimu wa kuwa na mtoto. Mwangemi asema kuwa maisha ya mtu huwa ni ombwe bila mwana, awe wa kuzaa au wa kulea.
Umuhimu wa ndoto kwa mtoto maishani. Mwangemi alimtakia mwaliko kuwa muuguzi kama yeye. Hatimaye alisomea shahada ya Isimu na Lugha
Maudhui ya taaluma; Uuguzi na uhandishi, Isimu na lugha.
Uavyaji mimba. Neema alichekwa kimakosa kuwa aliavya mimba.
Kuendeleza ploti. Neema na Mwangemi wanaelezea kwa kirefu safari na sababu yao kutaka kumpanga mtoto.
Mbinu rejeshi inaendelezwa. Vitushi vingi vilifanyika awali na vinasimuliwa tu, k.m. kuokotwa kwa Riziki Immaculata.
Kuendeleza ufaafu wa anwani.Mwangemi na Neema kumpanga Mwaliko. (6x1=6)

0 Comments

“Baba, umewahi kumwona mtoto wa miaka hamsini ambaye hajasota…………”

13/12/2022

1 Comment

“Baba, umewahi kumwona mtoto wa miaka hamsini ambaye hajasota…………”

a) Eleza muktadha wa dondo hili. (alama 4)

(i) Msemaji – Tila
(ii) Msemewa – Ridhaa (anapowaza baada ya nyumba kuchomeka).
(iii) Mahali – mawazoni Ridhaa
(iv) Ridhaa anapotazamana na majivu ya familia yake ndipo anakumbuka mazungumzo kati yake na mwanawe Tila (Hoja 4 x 2 = 8)

b) Taja mbinu iliyotumika (alama 2)

Jazanda – mtoto wa miaka hamsini ambaye hajasota kumaanisha kukwama kimaendeleo (mafanikio baada ya uhuru) ( 1 x 2 = 2)

c) Fafanua sifa za mzungumzaji. (alama 4)

Sifa za Tila
i) Ni msomi – anaelewa maswala ya sheria kwa kina
ii) Ni mzalendo – anasema wanahitaji kiongozi ambaye atapeleka jahazi kwenye visiwa vya hazina.
iii) Amepevuka – anajua nguvu za vijana ni kama nanga.
iv) Amezinduka – anajua kwamba bado wahafidhina hawajapata uhuru.
Zozote 4 x 1 = 4

d) Jamii ya msemewa imekumbwa migogoro chungu nzima. Thibitisha. (alama 10)

Mgogoro katika familia ya mzee Mwimo Msubili, kwa sababu familia yake ilikuwa kubwa na hakuitosheleza kwa chakula.
Mgogoro wa kijamii unajitokeza baada ya mkoloni kupuuza sera za Mwafrika mf umilki wa ardhi.
Mgogoro shuleni Ridhaa aliitwa mfuata mvua.
Ridhaa alijipata katika mgogoro na nafsi yake baada ya kutazama miili ya wapenzi wake.
Mgogoro wa kisiasa; nani angekuwa kiongozi kati ya mwanamke na mwanamume.
Mgogoro kati ya raia na polisi wakiwa katika harakati zao za kuweka Amani mamia waliaga dunia.
Nyamvula ana mgogoro na nafsi yake, imani yake inakinzana na kazi ya uaskari. (Zozote 5 x 2 = 10)

1 Comment

Dondoa maudhui kutoka kwa wimbo wake Shamsi. (alama 10)

13/12/2022

0 Comments

Dondoa maudhui kutoka kwa wimbo wake Shamsi. (alama 10)

0 Comments

ANWANI “CHOZI LA HERI” NI KINAYA .THIBITISHA

13/12/2022

0 Comments

Anwani “Chozi la Heri” ni kinaya .Thibitisha (alama 10)

a) Anwani “Chozi la Heri” ni kinaya .Thibitisha (alama 10)

wahusika wa kurejelewa
ridhaa kupoteza familia yake kupitia mkasa wa moto.
Subira kupewatalakanafamilia ya subira kwa kuwaalikuwanatokajamiitofauti.
Kaizari kuachwa na bibi yesubira na piabaadayeanampoteza .
Selumekutorokanyumbanikwakekwakumuungamkono Bi mwekevu.
Makaakufakutokananakuendakuokoawaliokuwawakiteketeakutokana na mlipuko wa petrol.
Lemikuchomwakwakuzingiziwawizi.
Mwanaherina lime kubakwa na vijanawatano.
Umu, Dick naMwalikokuachwa na mamayao Naomi na hawakuwaikuonananayetena na piakupoteza baba yao.
Lungakupotezamaliyakekamashamba na piakufutwakazikatikashirika la kuhifadhinafaka.
Kiririkuachwa na bibiyeNdarineanapoendang’ambo.
Sauna kubakwanababake wa kupanga bwana Maya akiwaangalimdogo.
Vijana wanaofyatuliwa risasi wakiandamana kutokana na matokeo ya uchguzi.
Kipangakutekelezwanababakekuwasiomtoto wake asili.
Shamsikupotezababakekutokananaumaskini na piavifaavyakumtibu.

b) dondoamaudhuikutoka kwa wimbo wake Shamsi.

ukolonimamboleo
ukolonimkongwe
ukosefu w ajira
Ulevi
Migogoro ya ardhi
Umaskini.
Elimu
Ufisadi
Ukosefuwadawahospitalini.
Magonjwa
Uzalendo.

0 Comments

“La muhimu ni mtu kujifocus tu. Mimi najua japo …..baada ya kupona magonjwa nitaendelea na masomo yangu.”

13/12/2022

0 Comments

“La muhimu ni mtu kujifocus tu. Mimi najua japo …..baada ya kupona magonjwa nitaendelea na masomo yangu.”

a) Liweke dondoo hili katika muktadha wake. (alama 4)
b) Tambua maudhui mawili yanayojitokeza katika dondoo hili huku ukiyatolea mifano. (alama 4)
c) Jina la msemaji ni la kimajazi, eleza. (alama 2)
d) Umihimu wa msemaji. (alama 6)
e) Tambua tamathali za usemi zinazotokana na dondoo hili. (alama 4)

mwongozo

“La muhimunimtukujifocustu. Mimi najuajapo …..baada ya kuponamagonjwanitaendelea na masomo yangu.”
a) Liwekedondoohilikatikamuktadha wake. (alama 4)
Maneno yalisemwa na Tuama, akimwambiaSelume na Meko ,kwenyekituo cha mwanzompya, akijaribukuwaambiakuwakupashwatoharasisiomwisho wa masomo.
b) Tambuamaudhuimawiliyanayojitokezakatikadondoohlihukuukiyatoleamifano. (alama 4)
c) Jina la msemaji ni la kimajazi, eleza (alama 2)
Tuama- kusaliamahalipamojabilakusonga.,anashikiliamila na desturizilizopitwa na wakatikamatohara.
d) Umihimuwamsemaji. (alama 6)
e) Tambuatamathalizausemizinazotokananadondoohili. (alama 4)
Kuchanganyandimi-ni mtukujifocustu
Taharuki- hatujuikamaTuamaaliendelea na masomo.

0 Comments

Nimeondoka. Acha nitambe na ulimwengu, huenda nikaambulia cha kukusaidia kuikimu familia. Nasikitika kwa uchungu nitakaokusababishia wewe na wanao

23/5/2022

0 Comments

Nimeondoka. Acha nitambe na ulimwengu, huenda nikaambulia cha kukusaidia kuikimu familia. Nasikitika kwa uchungu nitakaokusababishia wewe na wanao

a) Eleza muktadha wa maneno haya. (alama 4)

Maneno ya Naomi katika simu / ujumbe wa simu
Alimwandika mumewe Lunga
Kujulisha mumewe alikuwa amewaacha yeye na watoto wao
Naomi alichoshwa na umaskini

(4 x 1 = 4)

b) Kwa kutolea mifano miwili, taja tamathali ya lugha iliyotumika. (alama 3)

Nahau

Ambulia cha kutusaidia
Nitambe na ulimwengu

(3 x 1 = 3)

c) Jadili machungu yaliyompata binti yake msemaji. (alama 7)

Kumpoteza babake Lunga kutokana na shinikizo la damu
kutenganishwa na wanuna. zake.
Dick na Mwaliko walitoroshwa na kijakazi Sauna.
Upweke, sebule yao iligeuka na kuwa ni kama ukumbi
Kuhangaika kutafuta ndugu zake. Alijaribu kuulizializia kutoka kwa majirani asipate wa kumwauni.
Polisi wajeuri ambao hawakuwa na imani kwake walipokosa kumsaidia kuwapata ndugu zake Dick na mwaliko.
Kuishi katika makao ya kuwasaidia watoto ombaomba yaliyosimamiwa na mama Julida
Kujipata mitaani mjini alipokutana na kundi la vijana wa mitaani wengine walikuwa na macho mekundu ya kutisha.
Kukosa umakinifu darasani kutokana sinema za kweli alizoona maishani. Kila mara mwalimu alimkumbusha kurejesha mawazo darasani.
Alipata mateso ya kisaikolojia kwa kushuhudia mawi mengi akiwa mdogo k.m. kufutwa kazi kwa Lunga na kuachwa na mama.
Kujipata katika mazingira mageni; kusomeshwa kugeni, walimu wageni, mbinu geni za kufundishia

(8 x 1 = 8)

d) Eleza umuhimu wa kituo cha Benefactor. (alama 6)

Kuendeleza maudhui ya haki za watoto. Watoto ambao walikosa walezi walifadhiliwa hapa k.m. Mwaliko
Kuendeleza maudhui ya utu k.m. ufadhili wa watoto waliotekwa nyara na kuokotwa.
Umuhimu wa taasisi za kidini kufadhili wasio na bahati. Kituo hiki kilisimamiwa na watawa wa kundi la Mtakatifu Teresia.
Maudhui ya ukatili, Riziki Immaculata alitupwa kwenye jaa la takataka na mama yake.
Maudhui ya upangaji wa watoto. Neema na Mwangemi wanampanga Mwaliko kutoka kituo cha watoto cha Benefactor
Malezi. Neema na Mwangemi wangemuumba Mwaliko kihulka kutokana na malezi yao.
Umuhimu wa kuwa na mtoto. Mwangemi asema kuwa maisha ya mtu huwa ni ombwe bila mwana, awe wa kuzaa au wa kulea.
Umuhimu wa ndoto kwa mtoto maishani. Mwangemi alimtakia mwaliko kuwa muuguzi kama yeye. Hatimaye alisomea shahada ya Isimu na Lugha
Maudhui ya taaluma; Uuguzi na uhandishi, Isimu na lugha.
Uavyaji mimba. Neema alichekwa kimakosa kuwa aliavya mimba.
Kuendeleza ploti. Neema na Mwangemi wanaelezea kwa kirefu safari na sababu yao kutaka kumpanga mtoto.
Mbinu rejeshi inaendelezwa. Vitushi vingi vilifanyika awali na vinasimuliwa tu, k.m. kuokotwa kwa Riziki Immaculata.
Kuendeleza ufaafu wa anwani.Mwangemi na Neema kumpanga Mwaliko.

(6x1=6)

0 Comments

Ukabila ni tatizo sugu katika nchi nyingi za Kiafrika. Tetea kauli hii ukilejelea Chozi la Heri ( al. 20)

23/6/2021

3 Comments

Ukabila ni tatizo sugu katika nchi nyingi za Kiafrika. Tetea kauli hii ukilejelea Chozi la Heri ( al. 20)

i. Subira alitengwa na familia ya mume wake kwa kuwa wa kabila tofauti na lao
ii. Mwanaheri anatueleza kuwa mama yake alikuwa ametoka kwenye jamii ya mamwezi lakini babake alikuwa wa jamii tofauti. Kila mara subira aliitwa ‘muki’ au huyo wa kuja
iii. Kijana mmoja alimwita Ridhaa mfuata mvua jambo lilimuumiza sana Ridhaa.
iv) Mzee kendi alimtendea udhalimu Ridhaa na kuiteketeza aila yake licha ya wao kuwa majirani kwa miaka hamsini. Ridhaa alifanyiwa hivi kwa kuwa alikuwa ametoka kwenye kabila tofauti na mzee kendi.
vi) Ndoa ya Selume ilisabaratika baada ya vita vya kutawazwa kwa kiongozi mpya.
vii) kuoa msichana wa kikwao.
viii) Tulia alimsaidia kaizari kufunganya na kumsidikiza hadi njia panda. Alimkumbatia na kumwambia kuwa mwenyezi Mungu ndiye hupanga na nguvu na mamlaka pia hutoka kwake
ix) Uongozi mpya umezua uhasama kati ya koo ambazo zimeishi kwa amani kwa karibu karne moja.
x) Subira aliweza kuvumilia kubaguliwa, kufitiniwa na kulaumiwa kwa asiyoyatenda, Mwishowe alihiari kujiondokea na kwenda mjini alikojinywea kinywaji kikali. (zozote 10 x 2)

TUMA KWA PRINTA

3 Comments

Kwa kweli ni hali ngumu hii”Weka dondoo katika muktadha wake. Ni hali gani yamesemewa inayorejelewa kwenye dondoo

23/6/2021

2 Comments

“ Kwa kweli ni hali ngumu hii”
Weka dondoo katika muktadha wake. (alama4)
Ni hali gani yamesemewa inayorejelewa kwenye dondoo. (alama16)

A.Weka dondoo katika muktadha wake. (al.4)

i) Mzungumzaji ni Ridhaa
ii) Anayezungumziwa ni Kaizari
iii) Ni katika kambi/mabanda- Kwenye Msitu wa Mamba
iv) Ni baada ya Kaizari kumsimulia Ridhaa magumu aliyoyapitia kutoka kwake nyumbani hadi kujipata kweye hali nyingine ngumu katika kambi.

b) Ni hali gani inayorejelewa kwenye dondoo. (al.6)

i) Mke wa Kaizari, Subira ananyakwa kofi kubwa
ii) Anarejelewa kama kidume kijoga-kudharauliwa
iii) Mke wake anakatwa kwa sime na kuzirai kwa uchungu
iv) Bintize –Lime na Mwanaheri- wanafanyiwa unyama na mabarobaro
v) Jirani yake Tulia anamfukuza anapojaribu kuwapa mke wake na watoto huduma za kwanza
vi) Wanawe wanazirai ubavuni mwake
vii) Anaabiri gari bila kujua waendako na jamaa zake
viii) Walitazama mabasi yakichomwa kwenye safari iliyokuwa ndefu
ix) Gari linaisha petroli- wanajitoma msituni
x) Wanakula mate usiku wa kwanza kutokana na ugeni/ukosefu wa chakula
xi) Kuna hali mbaya ya baridi na umande wa asubuhi
xii) Wanakosa maji safi ya kunywa kwenye msitu
xiii) Kunywa maji ya Mto wa Mamba kunawasababishia homa ya tumbo.
xiv) Vijumba vichache havikutosha kuhimili idadi ya wakimbizi
xv) Huduma za kijamii zinaadimika –ukosefu wa misala na misala ya kupeperushwa
xvi) Sandarusi za kutumiwa kama misala zilitafutwa mbali kwenye milima ya taka.
xvii) Roho za watoto zilibwakurwa na magarimoshi kwenye reli walipoenda haja kule
xviii) Kuna hali ya njaa na vilio vya watoto wenye njaa

TUMA KWA PRINTA

2 Comments

​Huku ukirejelea hadithi zifuatazo, eleza namna unyanyasaji umeshughulikiwa.

​(i) Tumbo lisiloshiba

​ (ii) Shibe inatumaliza

​ (iii) Mame Bakari

​ (iv) Kidege

​ (v) Tulipokutana tena

​“Hatuwezi kumaliza kula, kila leo tunakula”

​(a) Eleza muktadha wa dondoo hili. (al 4)

​(b) Fafanua tamathali ya usemi iliyotumika (al 2)

​(C) Eleza umuhimu wa mnenaji. (al 4)

​(d) “Lakini nakwambia, kula kunatumaliza”. Kwa kudokeza hoja kumi, jadili ukweli wa kauli hii. (al 10)

​​Jadili nafasi ya sehemu zifuatazo katika riwaya ya Chozi la Heri:

​(a) Hotuba (alama 10)

​(b) Uozo katika jamii (alama 10)

​“uuuui! Uuuui! Jamani tusaidieni! Uuuui! Uuuui! Mzee kedi usituue, sisi tu majirani! Maskini wangu!”

​a)Elezea muktadha w dondoo hili.(Al 4)

b) Fafanua tamathali ya usemi huu(Al 2)

c) taja mambo yaliyofanyikia Ridhaa awali ya kuashiria mikasa. (Al 4)

b) Kwa kurejelea riwaya ya chozi la heri jadili dhiki za wakimbizi.(Al 10)

​Nimeondoka. Acha nitambe na ulimwengu, huenda nikaambulia cha kukusaidia kuikimu familia. Nasikitika kwa uchungu nitakaokusababishia wewe na wanao

a) Eleza muktadha wa maneno haya. (alama 4)

b) Kwa kutolea mifano miwili, taja tamathali ya lugha iliyotumika. (alama 3)

c) Jadili machungu yaliyompata binti yake msemaji. (alama 7)

d) Eleza umuhimu wa kituo cha Benefactor. (alama 6)

​“Baba, umewahi kumwona mtoto wa miaka hamsini ambaye hajasota…………”

​a) Eleza muktadha wa dondo hili. (alama 4)

​b) Taja mbinu iliyotumika (alama 2)

c) Fafanua sifa za mzungumzaji. (alama 4)

d) Jamii ya msemewa imekumbwa migogoro chungu nzima. Thibitisha. (alama 10)

​Dondoa maudhui kutoka kwa wimbo wake Shamsi. (alama 10)

Anwani “Chozi la Heri” ni kinaya .Thibitisha (alama 10)

​“La muhimu ni mtu kujifocus tu. Mimi najua japo …..baada ya kupona magonjwa nitaendelea na masomo yangu.”

mwongozo

​​Nimeondoka. Acha nitambe na ulimwengu, huenda nikaambulia cha kukusaidia kuikimu familia. Nasikitika kwa uchungu nitakaokusababishia wewe na wanao

​a) Eleza muktadha wa maneno haya. (alama 4)

​b) Kwa kutolea mifano miwili, taja tamathali ya lugha iliyotumika. (alama 3)

​c) Jadili machungu yaliyompata binti yake msemaji. (alama 7)

​d) Eleza umuhimu wa kituo cha Benefactor. (alama 6)

Ukabila ni tatizo sugu katika nchi nyingi za Kiafrika. Tetea kauli hii ukilejelea Chozi la Heri ( al. 20)

​“ Kwa kweli ni hali ngumu hii”Weka dondoo katika muktadha wake. (alama4)Ni hali gani yamesemewa inayorejelewa kwenye dondoo. (alama16)

​Uchambuzi wa Chozi la Heri na Assumpta K Matei

Categories

Archives

M.A NYAMOTI

CHOZI LA HERI

HIGH SCHOOL EXAMINATIONS

ENGLISH LITERATURE BOOKS & SETBOOKS

KCSE KISWAHILI SETBOOKS

Geography Form 1 Notes and Other Resources

KCSE PAST PAPERS BY SUBJECT 1989 - LAST YEAR

Geography Form 2 Notes and Other Resources

KCSE Past Papers, Marking Schemes and Reports

BIOLOGY FORM 1 NOTES

ALL SECONDARY RESOURCES (EXAMINATIONS, NOTES, TUTORIALS AND REPORTS)

PRIMARY SCHOOL RESOURCES 8-4-4

KCPE Past Papers, Marking Schemes and Reports

STANDARD 8 CLASSROOM RESOURCES

Huku ukirejelea hadithi zifuatazo, eleza namna unyanyasaji umeshughulikiwa.

(i) Tumbo lisiloshiba

(ii) Shibe inatumaliza

(iii) Mame Bakari

(iv) Kidege

(v) Tulipokutana tena

“Hatuwezi kumaliza kula, kila leo tunakula”

(a) Eleza muktadha wa dondoo hili. (al 4)

(b) Fafanua tamathali ya usemi iliyotumika (al 2)

(C) Eleza umuhimu wa mnenaji. (al 4)

(d) “Lakini nakwambia, kula kunatumaliza”. Kwa kudokeza hoja kumi, jadili ukweli wa kauli hii. (al 10)

Jadili nafasi ya sehemu zifuatazo katika riwaya ya Chozi la Heri:

(a) Hotuba (alama 10)

(b) Uozo katika jamii (alama 10)

“uuuui! Uuuui! Jamani tusaidieni! Uuuui! Uuuui! Mzee kedi usituue, sisi tu majirani! Maskini wangu!”

a)Elezea muktadha w dondoo hili.(Al 4)

Nimeondoka. Acha nitambe na ulimwengu, huenda nikaambulia cha kukusaidia kuikimu familia. Nasikitika kwa uchungu nitakaokusababishia wewe na wanao

“Baba, umewahi kumwona mtoto wa miaka hamsini ambaye hajasota…………”

a) Eleza muktadha wa dondo hili. (alama 4)

b) Taja mbinu iliyotumika (alama 2)

Dondoa maudhui kutoka kwa wimbo wake Shamsi. (alama 10)

“La muhimu ni mtu kujifocus tu. Mimi najua japo …..baada ya kupona magonjwa nitaendelea na masomo yangu.”

Nimeondoka. Acha nitambe na ulimwengu, huenda nikaambulia cha kukusaidia kuikimu familia. Nasikitika kwa uchungu nitakaokusababishia wewe na wanao

a) Eleza muktadha wa maneno haya. (alama 4)

b) Kwa kutolea mifano miwili, taja tamathali ya lugha iliyotumika. (alama 3)

c) Jadili machungu yaliyompata binti yake msemaji. (alama 7)

d) Eleza umuhimu wa kituo cha Benefactor. (alama 6)

“ Kwa kweli ni hali ngumu hii”
Weka dondoo katika muktadha wake. (alama4)
Ni hali gani yamesemewa inayorejelewa kwenye dondoo. (alama16)

Uchambuzi wa Chozi la Heri na Assumpta K Matei